پیروان اهل سنت و علمای شیعه و سایر دانشمندان اسلامی و علما و دانشمندان مسیحی و تمام کسانی که با نهج البلاغه سروکار داشته ‏اند و آن را با دقت مطالعه نموده ‏اند بدون استثناء از جاذبه نیرومند نهج البلاغه سخن گفته ‏اند و خود را تحت تاثیر و نفوذ آن دیده ‏اند. این کشش و جاذبه نیرومند که در خطبه‏ ها و نامه ‏ها و کلمات قصار امام علی علیه‏ السلام محسوس است انگیزه اصلی گروهی از دانشمندان برای شرح نهج البلاغه یا نوشتن کتاب و مقاله درباره شخصیت علی علیه ‏السلام بوده است.
و ما ذیلا به مهم ترین دلایل روشن این جاذبه می‏ پردازیم:

۱ - جذبه‏‌های اخلاقی و عرفانی نهج البلاغه به گونه ایست که ارواح تشنه را با آب زلال معرفت سیراب می‌‏کند. در بسیاری از خطبه‏ ها از جمله خطبه اول و خطبه (۹۱) خطبه اشباح هنگامی که سخن از شناسایی خدا است گفتارش چنان اوج می‌‏گیرد که خواننده احساس می‏ کند بر بال و پر فرشتگان سوار شده است و به دور دست‏ ترین نقاطی که اندیشه انسانی از آن فراتر نتواند رفت عروج می‏ کند. و آن چنان خدا را معرفی می‏ کند که انسان با چشم دل او را همه جا، در آسمانها، در زمین و در آفاق و انفس مشاهده می‌کند.

۲ - در نهج البلاغه همه جا سخن از همدردی با طبقات محروم و ستمدیده انسانها است، همه جا سخن از بسط و گسترش عدالت اجتماعی و رفع هرگونه ظلم و تبعیض است، همه جا سخن از قسمت عادلانه و بالسویه بیت المال و برتر نبودن خویشاوندان در آن است، تا آنجا که در خطبه (۲۲۴) می‏ خوانیم هنگامی که عقیل (برادر آن حضرت تقاضای یک صاع (= ۳ کیلو) از گندم بیت المال بیش از حقش را نمود با نزدیک شدن گرمای آهن گداخته شده دریافت که برادرش و امامش آخرت را به یادش می‌آورد و اینگونه پاسخ شنید!!!
نهج البلاغه، خطبه ۲۲۴، ص ۳۶۰، چاپ دارالثقلین - قم.
امیر المومنین علی علیه ‏السلام هشدار می‏دهد که هر جا نعمت‌های فراوانی روی هم انباشته شده است حقوق از دست رفته ‏ای در کنار آن به چشم می‏ خورد
ما رایت نعمه موفوره الا و بجنبها حقا مضیعا. - نهج البلاغه.

۳ - نهج البلاغه همه جا در مسیر آزادی انسان از زنجیرهای اسارت هوا و هوس که او را به ذلت و بدبختی می‌‏کشاند.

۴ - نهج البلاغه و سخنان علی علیه ‏السلام در اعماق جان سالکان راه حق نفوذ می‏ کند و در آن تاثیر وصف ناپذیری به وجود می‏ آورد، مانند (همام) آن مرد زاهدی که از مولای متقیان تقاضای بیان اوصاف متقین را نمود - ابتداء حضرت امتناع ورزید، ولی او اصرار نمود - امام علی علیه ‏السلام آن خطبه عجیب و بی نظیر و بی مانند را بیان فرمود و بیش از یکصد صفت از صفات متقین را برای او برشمرد، او پس از شنیدن آن خطبه صیحه ‏ای زد و بر زمین افتاد و از دنیا رفت.
نهج البلاغه، خطبه ۱۹۳ (خطبه متقین) ص ۳۱۳ - ۳۱۷، چاپ دارالثقلین - قم.

اینگونه نفوذ سخن چیزی است که در تاریخ سابقه ندارد و جز از ولی خدا و وصی رسول خدا از دیگری نمی‌توان سراغ گرفت.

آنگاه امام علی علیه ‏السلام فرمود:
اما والله لقد کنت اخافها علیه - ثم قال - اهکذا تصنع المواعظ البالغه باهلها؟
آه به خدا سوگند من از این حادثه بر او می‌‏ترسیدم! آیا موعظه‏‌های رسا و نیکو به کسانی که اهلیت دارند این چنین تاثیر می‌‏گذارد؟!!!

سید رضی قدس سره که خود یکی از ادبای مشهور عرب به شمار می‏ آید پس از نقل برخی از خطبه‏ ها تعبیراتی دارد که نشان می‌‏دهد تا چه حد مردم با شنیدن این خطبه‏ ها مفتون و مجذوب می‌‏شدند، و یا خود او تحت تاثیر امواج نیرومند جاذبه آن قرار گرفته است.

از جمله:
(الف) در ذیل خطبه ۸۳ (خطبه غراء) می‏ گوید:
و فی الخیر انه لما خطب بهذه الخطبه اقشعرت له الجلود و بکت العیون و رجفت القلوب‏
در خبر آمده است، هنگامی که علی علیه ‏السلام این خطبه را ایراد فرمود، بدن ها به لرزه در آمده، چشم ها گریان شدند و دلها به اضطراب و تپش افتادند. - نهج البلاغه، خطبه ۸۳، ص ۹۹ - ۱۱۱، چاپ دارالثقلین - قم.?
(ب) در ذیل خطبه (۲۸) می‏ گوید:
((اگر سخنی باشد که مردم را به سوی زهد بکشاند و به عمل کردن برای آخرت وادار سازد، همین سخن است که می‌‏تواند دل بستگی انسان را از آرزوهای طولانی قطع کند، و جرقه بیداری و آگاهی و نفرت از اعمال زشت را در دل او بیفروزد)).
ابن ابی الحدید معتزلی در شرح خطبه (۱۰۹) می‌‏گوید:
((تاثیر و جاذبه این خطبه چنان است که اگر آن را بر انسان بی دین و ملحدی که مصمم است رستاخیز و قیامت را با تمام قدرت نفی کند بخوانند قدرتش درهم می‌‏شکند و دلش را در وحشت فرو می‌‏برد و اراده منفی او را تضعیف می‏کند و تزلزل در بنیاد اعتقاد او ایجاد می‌‏نماید. پس خداوند بزرگ گوینده‏ اش را از این خدمت به اسلام جزای خیر دهد، بهترین جزایی که به ولی از اولیایش داده است، چه جالب بود یاریش برای اسلام، گاه با دست و شمشیر و گاه با زبان و بیان، و گاه با قلب و فکرش آری او سید المجاهدین و ابلغ الواعظین و رییس الفقهاء و المفسرین و امام اهل العدل و الموحدین است (آقا و سرور مجاهدان، بهترین واعظان، رییس فقیهان و مفسران و امام اهل عدل و موحدان می‌‏باشد).
شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید، ج ۷، ص ۳۰۲.

و اوست حجت خدا که چنین قلبهای پر از آلودکی کفر را به برهان الهی و بیدار ساختن فطرت انسان پاک می‌نماید. و اینجاست که درمی یابیم خداوند چگونه حجت خویش را تمام میکند، و اسلام چگونه با ولایت این حجت حق، محفوظ می‌ماند.

 

//



برگرفته از کتاب آشنایی با نهج البلاغه امام علی علیه السلام اثر سید جعفر حسینی