استلام حجرالأسود

استلام حجرالأسود در هر شوط از طواف، مستحب و کاری پسندیده است، اما هنگام ازدحام جمعیت، نباید بر دیگران فشار آورده، و به آنان آزار رساند. «عبدالرحمن بن حجاج» می‌گوید: «در حال طواف بودم و سفیان ثوری نیز نزد من بود. از امام صادق(علیه السلام) سؤال کردم: رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) هرگاه به حجرالأسود می‌رسیدند چه می‌کردند؟

فرمود: رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) در هر طواف واجب و مستحب، حجرالأسود را لمس می‌نمود. «ابن جریح» نیز گوید: «به من خبر داده‌اند که پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) هنگامی که سواره طواف می‌فرمود، با چوبدستی خود، به حجرالاسود می‌کشیدند و سپس نوک آن را می‌بوسیدند».

عبدالرحمان می‌افزاید: «حضرت مشغول طواف بودند و من با کمی فاصله دنبال ایشان حرکت می‌کردم، دیدم امام صادق(علیه السلام) به حجرالاسود که رسیدند آن را لمس نکردند، به ایشان عرض کردم: آیا شما به من خبر ندادید که رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) در هر طواف واجب و مستحبی، حجرالأسود را لمس می‌نمود؟ فرمودند: آری، گفتم: شما از حجرالاسود گذشتید و آن را لمس نکردید، حضرت فرمودند: رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) هرگاه به حجرالاسود می‌رسیدند، مردم برای ایشان راه باز می‌کردند تا حجرالأسود را لمس کنند ولی اکنون این کار را نمی‌کنند و من ازدحام و شلوغی را خوش ندارم».

در روایت دیگری آمده که امام صادق(علیه السلام) به «سیف تمار» فرمود: «اگر حجرالاسود خلوت بود آن را استلام کن وگرنه، از دور اشاره کن». همچنین از امام رضا(علیه السلام) در این زمینه سؤال شد، فرمودند: «هرگاه جمعیت برای استلام حجرالأسود زیاد بود با دست‌هایت به آن اشاره کن».بکّه نامیدن کعبه نیز بدان خاطر است که مردم در طواف برای یکدیگر ایجاد زحمت و ازدحام می‌کردند.«ابوبصیر» نیز به نقل از امام صادق(علیه السلام) می‌گوید: «چند چیز برای زنان لازم نیست: با صدای بلند لبیک گفتن، حجرالأسود را لمس کردن، ورود به کعبه، هروله نمودن بین صفا و مروه».

از بزرگان اهل سنت نیز، لازم به ذکر است که عایشه به خانمی چنین گفت: «برای لمس حجرالأسود ایجاد مزاحمت نکن، اگر دیدی خلوت است استلام کن و اگر دیدی جمعیت زیاد است «الله اکبر» و «لااله الاّ الله» بگو و بگذر».

در بسیاری از اوقات فشار برای استلام حجر، موجب درگیری لفظی شده که زیبنده حاجی و میهمان خدا نیست.

مردان و زنان همیشه درکنار کعبه همراه با هم طواف می‌کردند اما از زمانی که خالد بن عبدالله قسری از سوی عبدالملک مروان به امارت مکّه منصوب شد طواف مردان و زنان را از یکدیگر جدا ساخت. وی در کنار هر رکنی از ارکان کعبه، پاسبانی تازیانه بدست گماشت تا میان مردان و زنان فاصله ایجاد کند و او اولین کسی است که چنین کرد.

«علی بن حسن هاشمی» نیز که امارت مکه را در خلافت مهتدی به عهده داشت، نخستین کسی است که میان مردان و زنان در نشستن در مسجدالحرام ایجاد فاصله نمود. وی دستور داد ریسمان‌هایی را میان ستون‌های مسجد، آن‌جا که مردم می‌نشستند ببندند و بدین وسیله مردان و زنان در نشستن از هم جدا شدند.

«حمّاد بن عثمان» می‌گوید: «مردی از دوستان بنی امیه به نام ابن ابی عوانه که با اهل بیت عصمت و طهارت دشمنی داشت، هرگاه امام صادق(علیه السلام) یا یکی از بزرگان اهل بیت به مکه می‌آمدند به دنبال آنان رفته و با حرف‌های بیهوده آزارشان می‌داد.

روزی وی به امام برخورد کرده گفت: چرا حجرالاسود را لمس نکردید؟ حضرت فرمود: من دوست نمی‌دارم ضعیفی را آزار رسانده، یا خود اذیت شوم». در روایتی از امام کاظم(علیه السلام) به نقل از رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) آمده است: «و یستلم الحجر فی کلّ طواف من غیر أن اوذی احداً؛ در هر طوافی، بدون آن که کسی را آزار دهد، حجرالاسود را لمس می‌نمود».

از این تعبیر می‌توان فهمید که آزار نرساندن به دیگران در استلام حجر، یک شرط مهم و اساسی است. ایجاد مزاحمت برای دیگران گاهی منجر به فوت و یا مجروح شدن طواف کنندگان گردیده است. نافع گفته است: «عبدالله بن عمر در هر طوافی، استلام آن دو رکن را رها نمی‌کرد. یک بار در شدت ازدحام چنان به زحمت افتاد که بینی‌اش خون آلود شد، از طواف بیرون آمد و بینی خود را شست و برگشت.

بازهم گرفتار ازدحام شد و به حجرالأسود نرسید و بینی او دوباره خون آلود شد، از طواف بیرون آمد و بینی خود را شست و برگشت و دست برنداشت تا آنکه حجرالاسود را استلام کرد». ابن عباس در این زمینه می‌گوید: «مسلمانی را آزار مده و کسی هم تو را آزار ندهد. اگر خلوت بود، حجرالاسود را ببوس یا بر آن دست بکش وگرنه برو».

بنابراین آن همه توصیه به لمس حجرالاسود در ابتدا و پایان طواف، برای آن زمانی است که جمعیت کم و استلام حجر به آسانی صورت بگیرد، لیکن در این زمان و خصوصاً در موسم حج که جمعیت فراوان است، آن گاه که طواف کنندگان مقابل حجرالأسود رسیدند بهتر این است که با دست به آن اشاره کرده، الله اکبر بگویند و بگذرند تا مزاحمتی برای سایر طواف کنندگان ایجاد نکنند، خصوصاً که بسیاری از این کسان مشغول انجام طواف واجبند.

//