۱. محمدبن‌جریر طبری(متوفای ۳۱۰ق) در تفسیر معروف خود ضمن بیان شأن نزول آیه مباهله می‌نویسد: «پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله و سلم) جهت مباهله با مسیحیان نجران، همراه علی، فاطمه، حسن و حسین(علیه السلام) آمد و آماده مباهله شد، ولی آنها با پیامبر مصالحه نمودند و راضی به پرداخت جزیه شدند.»(۱)
۲. نصربن‌محمد سمرقندی(متوفای ۳۷۵ق) در تفسیر خود می‌نویسد: «پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله و سلم) آنها [مسیحیان نجران] را به مباهله دعوت نمود و جهت مباهله همراه علی، فاطمه، حسن و حسین(علیه السلام) آمد، ولی آنها از انجام مباهله سرباز زدند. در این هنگام پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) به آنها فرمود: یا اسلام بیاورید و یا جزیه بدهید. آنها به پرداخت جزیه رضایت دادند و برگشتند. پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: اگر آنها مباهله می‌کردند، همگی هلاک می‌شدند، حتی گنجشک‌های نشسته بر دیوارهایشان.»(۲)
۳. فخر رازی(۵۴۴ـ۶۰۴ق) در تفسیر خود پس از بیان توضیحات لازم می‌نویسد: «پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله و سلم) ـ پس از اصرار مسیحیان نجران بر جهل خود ـ آنها را به مباهله فراخواند و برای مباهله همراه علی، فاطمه، حسن و حسین(علیه السلام) آمد و به آنها فرمود: هرگاه من دعا کردم، شما آمین بگویید. اسقف نجران گفت: ای مسیحیان! من صورتهایی را می‌بینم که اگر خداوند را برای کندن کوه از جای خود بخواهند، [کوهها] از جای خود کنده می‌شوند. با آنها مباهله نکنید؛ زیرا هلاک می‌شوید و در روی زمین تا روز قیامت هیچ نصرانی باقی نمی‌ماند. آنها سپس به پرداخت جزیه راضی شدند و پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: اگر آنها مباهله می‌کردند، تبدیل به میمون و خوک می‌شدند... و خداوند نجران و اهل آن را ـ حتی پرندگان نشسته بر شاخه‌های درختانشان را ـ هلاک می‌نمود.»
فخر رازی در ادامه می‌افزاید: «و روی انه علیه السلام لما خرج فی المرط الاسود فجاء الحسن(علیه السلام) فأدخله ثم جاء الحسین(علیه السلام) فادخله، ثم فاطمه، ثم علی(علیه السلام)، ثم قال: انما یرید الله لیذهب عنکم الرجس اهل البیت و یطهرکم تطهیراً. روایت شده است که پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله و سلم) با یک عبای پشمی سیاه رنگ از منزل خارج شد، حسن(علیه السلام) آمد و آن را داخل عبای خود نمود و سپس حسین(علیه السلام) آمد، او را نیز در زیر عبای خود قرار داد، سپس علی و فاطمه(علیه السلام) آمدند و سپس آن حضرت(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود:«خدا فقط می‌خواهد پلیدی را از شما اهل بیت دور کند و شما را کاملاً پاک سازد.»
فخر رازی پس از نقل این روایت چنین می‌نویسد: «واعلم ان هذه الروایة کالمتفق علی صحتها بین اهل التفسیر و الحدیث؛(۳) «بدان که در مورد صحت این روایت بین مفسران و محدثان اتفاق نظر وجود دارد.»
۴. ابوالفدا اسماعیل‌بن‌کثیر دمشقی(متوفای ۷۷۴ق) در تفسیر خود می‌نویسد: عده‌ای از مسیحیان نجران حضور پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله و سلم) آمدند و با آن حضرت(صلی الله علیه و آله و سلم) درباره عیسی(علیه السلام) احتجاج کردند...هنگامی که پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله و سلم) آنها را به مباهله فراخواند، همراه علی، فاطمه، حسن و حسین(علیه السلام) آمد، ولی آنها از مباهله امتناع ورزیدند و به پرداخت جزیه رضایت دادند.»(۴)
۵. عبدالله‌بن‌عمر بیضاوی(متوفای ۷۹۱ق) نیز در تفسیر خود ذیل آیه مباهله چنین می‌نویسد: «پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله و سلم) برای مباهله با مسیحیان نجران، علی، فاطمه، حسن و حسین(علیه السلام) را همراه خود آورد و به آنها فرمود: هنگامی که من دعا کردم، شما آمین بگویید. اسقف آنها گفت: ای مسیحیان، من صورتهایی را می‌بینم که اگر خداوند را برای کندن کوه از جای خود بخواهند،[کوهها ] از جای خود کنده می‌شوند. با آنها مباهله نکنید که هلاک می‌شوید. سپس آنان به پرداخت جزیه راضی شدند. پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: قسم به خدایی که جانم در دست اوست، اگر مباهله می‌کردند، تبدیل به میمون و خوک می‌شدند... نجران و اهل آن ـ حتی پرندگان نشسته بر شاخه‌های درختانشان نیز ـ از بین می‌رفتند.»
بیضاوی در ادامه چنین می‌گوید: «و هو دلیل علی نبوته و فضل من أتی بهم من اهل بیته؛(۵) این [حادثه و روایت] دلیلی بر نبوت [پیامبر اسلام] و دلیلی بر برتری و فضیلت اهل بیت آن حضرت است که همراه او [به مباهله ] آمده بودند.»
پی‌نوشت‌ها:
۱. جامع البیان عن تأویل آی القرآن، ج ۳، ص ۲۹۹ـ۳۰۱، جزء ۳(ذیل آیه ۶۳ سوره آل عمران).
۲. السمرقندی، تفسیر السمرقندی، ج ۱، ص ۲۷۴ـ۲۷۵، دارالکتب العلمیة، بیروت، چاپ اول، ۱۹۹۳م.
۳. تفسیر الفخر الرازی، ج ۸، ص ۸۸ـ۸۹.
۴. تفسیر القرآن العظیم، ج ۱، ص ۳۷۹.
۵. البیضاوی، تفسیر البیضاوی، ج ۱، ص ۱۶۳، دارالکتب العلمیة، بیروت، چاپ اول، ۱۹۸۸م.
///
حجت‌الاسلام و المسلمین ایلقار اسماعیل‌زاده
