در کتاب «تاریخ مختصر الدّول» چاپ «دار راید بیروت» ذیل «الدولة‌التاسعه» ضمن شرح وقایع زمان خلافت عمربن‌خطّاب در مورد «یحیی» معروف به غرماطیقوس سخن می‌گوید که اهل اسکندریه و نصرانی بوده است، امّا از عقیده‌ی تثلیث خویش برگشته و او را بدین دلیل طرد کردند. او تا زمانی که عمروبن‌عاص اسکندریه را فتح کرد، زنده‌بود. عمرو او را تکریم می‌کرد و با حُسن استماع و درایت و... خود، از علم فلسفی او بهره می‌برد و با او ملازمت داشت.
روزی یحیی به عمرو گفت: «کتاب‌خانه‌ی اسکندریه و دسته‌جاتی که در آن هست، تحت سلطه‌ی توست. درباره‌ی چیزی که تو نفعی از آن می‌بری، با تو معارضه نمی‌کنم، و امّا آن‌چه که تو از آن نفعی نمی‌بری، ما بر آن اولی هستیم.»
عمرو به او گفت: «آن چیست که بدان نیاز داری؟»
یحیی گفت: «کتب حکمتی که در خزاین ملوکیه هست.»
عمرو گفت: «برای من ممکن نیست، مگر پس از اجازه از جناب عمربن‌خطّاب.»
عمروبن‌عاص به عمر نامه نوشت و از سخن یحیی وی را مطّلع کرد.
پس پاسخ عمر رسید که در آن نوشته بود: « و امّا کتبی که در موردش سخن گفتی: اگر با کتاب خدا موافق باشد، پس در کتاب خدا بی‌نیازی از آن نهفته است! و اگر مخالف کتاب خداست، به آن حاجتی نیست. برای از بین بردن آن‌ها اقدام کن!»
پس از آن عمرو شروع به ریختن کتب در حمّام‌های اسکندریّه کرد و آن‌ها را در آتشگاه‌های حمّام به‌آتش کشید. از کتب به مدّت شش ماه به عنوان سوخت حمّام استفاده می‌شد.۱
در حالی‌که در چاپ «الاباء الیسوعیین» در بیروت و نیز در ارائه آزاد متن کتاب در اینترنت از جمله در المکتبة الشّامله به این مقدار که عمرو با یحیی حسن هم‌نشینی و... داشت، بسنده شده است. و بقیه داستان را که اصل و پیام آن است، بریده‌اند. ۲
به این ترتیب شما نه از درخواست یحیی چیزی خواهید دانست، نه از دستور عمربن‌خطاب و نه از سوخت شش‌ماهه‌ی حمّام‌های اسکندریه. چرا مگر این از جمله خدمات خلیفه‌ی دوّم نیست؟ فروزان‌داشتن آتشگاه‌های قلمرو خلافت!
برای ملاحظه اصل مدارک این فایل را دانلود کنید!
پی‌نوشت‌ها:
۱- تاریخ مختصر الدول- ص ۱۷۵-۱۷۶- الدولة التاسعه- ط دار راید- بیروت
وفی هذا الزمان اشتهر بین الإسلامیین یحیی المعروف عندنا بغرماطیقوس... وکان عمرو عاقلاً حسن الاستماع صحیح الفکر، فلازمه وکان لا یفارقه، ثم قال له یحیی یومًا: إنک قد أحطت بحواصل الإسکندریة وختمت علی کل الأشیاء الموجودة بها، فما لک به انتفاع فلا أعارضک فیه، وما لا انتفاع لک به فنحن أولی به، فقال له عمرو: وما الذی تحتاج إلیه؟ قال: کتب الحکمة التی فی خزاین الملوکیة،فقال له عمرو: لا یمکننی أن آمر إلا بعد استیذان أمیر المؤمنین عمر بن الخطاب. وکتب إلی عمر وعرفه قول یحیی، فورد علیه کتاب عمر یقول فیه:وأما الکتب التی ذکرتها، فإن کان فیها ما یوافق کتاب الله، ففی کتاب الله عنه غنی، وإن کان فیها ما یخالف کتاب الله، فلا حاجة إلیه فتقدم بإعدامها،فشرع عمرو بن العاص فی تفریقها علی حمامات الإسکندریة وإحراقها فی مواقدها فاستنفدت فی ستة أشهر...
۲-المکتبه‌الشامله: وفی هذا الزمان اشتهر بین الإسلامیین یحیی المعروف عندنا بغرماطیقوس... وکان عمرو عاقلاً حسن الاستماع صحیح الفکر فلازمه وکان لا یفارقه. ومن الأطباء المشهورین فی هذا الزمان بولس الاجانیطی…
///
