آیا شیعه معتقد به تحریف قرآن است؟
مشهور دانشمندان شیعه برآنند که هیچ گونه تحریفی در ساحت مقدس قرآن راه نیافته و قرآنی که امروز در دست ما است، همان کتاب آسمانی است که بر پیامبر گرامی نازل شده و هیچ زیاده و نقصانی در آن صورت نگرفته است. برای روشن شدن این سخن، به چند گواه روشن در این زمینه اشاره می‌کنیم:
۱- پروردگار عالم صیانت و پاسداری از کتاب آسمانی مسلمانان را تضمین نموده و می‌فرماید:
« إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّکْرَ وَإِنَّا لَهُ لَحَافِظُونَ؛ ما قرآن را فرو فرستادیم و یقیناً از آن نگهبانی می‌کنیم».[۱]
روشن است که شیعیان جهان، از آن‌جا که قرآن را به عنوان سرلوحه اندیشه و رفتار خود قرار می‌دهند، به این آیه شریفه ارج نهاده و به پیام آن در حفظ و صیانت کتاب خدا، ایمان دارند.
۲- پیشوای بزرگ شیعیان علی(علیه‌السلام) که خود همواره همراه پیامبر گرامی و از کاتبان وحی بود، در مناسبت‌های گوناگون، مردم را به سوی همین قرآن، فرموده است که برخی از سخنان آن حضرت را در زیر یادآور می‌شویم:
«واعلموا ان هذا القرآن هو الناصح الذی لا یغش و الهادی الذی لا یضل؛ بدانید که این قرآن، موعظه‌گری است که هرگز غش و خیانت نمی‌کند و راهنمایی است که هرگز گمراه نمی‌سازد».[۲]
«ان الله سبحانه لم یعظ احداً بمثل هذا القرآن فانه حبل الله المتین و سببه المبین؛ خداوند سبحان، هرگز کسی را به مانند این قرآن نصیحت نفرموده است، قرآن ریسمان ستبر الهی و وسیله استوار خدا است».[۳]
«ثم انزل علیه الکتاب نوراً لا تطفأ مصابیحه، و سراجاً لا یخبوا توقده. و منهاجا لا یضل نهجه... و فرقاناً لا یخمد برهانه؛ سپس خداوند کتابی را فرو فرستاد که نوری است خاموش نشدنی و چراغی است که هرگز بی فروغ نمی‌شود، و راهی است که هرگز رهروانش را گمراه نمی‌سازد، و مایه جدایی حق و باطل است که هیچ‌گاه خمودی برهان نمی‌گردد.»[۴]
از سخنان والای پیشوای بزرگ شیعیان، به خوبی روشن می‌گردد که قرآن کریم بسان چراغ فروزانی است که تا ابد، روشنگر راه انسان‌های پیرو آن، باقی خواهد ماند و هیچ گونه دگرگونی که موجب خاموشی فروغ آن و یا باعث گمراهی انسان‌ها گردد، در آن راه نخواهد یافت.
۳- دانشمندان شیعه، اتفاق نظر دارند که پیامبر گرامی(صلی الله علیه و آله) فرمود: «من در میان شما دو یادگار سنگین و گرانبها به جای می‌گذارم؛ یکی کتاب خدا(قرآن) و دیگر اهل بیت و عترتم، مادام که به آن دو تمسک جویید، هرگز گمراه نمی‌شوید».
این حدیث، از احادیث متواتر اسلامی است که هر دو گروه شیعه و سنی آن را نقل کرده‌اند. از این بیان به روشنی معلوم می‌گردد که از نظر شیعه، کتاب خدا(قرآن) هرگز دچار دگرگونی نخواهد شد؛ زیرا اگر تحریف در قرآن راه یابد، تمسک به آن موجب هدایت و رفع گمراهی نمی‌شود و این نتیجه، با نص صریح این روایت متواتر، ناسازگار است.
۴- در روایات پیشوایان شیعه، که همه دانشمندان و فقیهان ما آن‌ها را نقل کرده‌اند، به این حقیقت تصریح شده است که قرآن، معیار تشخیص حق و باطل و مایه جدایی درست از نادرست است؛ به این معنا که هر سخنی حتی آنچه به اسم روایات به ما می‌رسد، باید به قرآن بازگردانده شود، اگر با آیات آن سازگار است، حق و درست و در غیر این صورت، باطل و نادرست خواهد بود.
روایات در این زمینه، در کتاب‌های فقهی و روایی شیعه بسیار است که به یکی از آن‌ها اشاره می‌کنیم:
امام صادق (علیه‌السلام) می‌فرماید:
«ما لم یوافق من الحدیث القرآن فهو زخرف؛ هر سخنی که با قرآن سازگار نباشد، بیهوده و باطل است».[۵]
از این روایات نیز به خوبی روشن می‌گردد که دگرگونی، در قرآن راه ندارد و لذا این کتاب مقدس، تا ابد می‌تواند به عنوان میزان شناخت حق و باطل، قلمداد شود.
۵- دانشمندان بزرگ شیعه که همواره پیشتازان فرهنگ اسلام و تشیع بوده‌اند، به این حقیقت اعتراف کرده‌اند که قرآن کریم هرگز دچار دگرگونی نخواهد شد. گرچه شمارش همه این بزرگان دشوار است، لیکن به عنوان نمونه به برخی از آن‌ها اشاره می‌کنیم:
۵-۱- ابوجعفر محمد بن علی بن حسین بابویه قمی، معروف به «صدوق» (متوفای ۳۸۱ هـ) می‌فرماید:
«اعتقاد ما در باره قرآن این است که آن سخن خدا و وحی است. و کتابی است که باطل و نادرستی در آن راه ندارد و از جانب پروردگار حکیم و دانا نازل گردیده است و او فرو فرستنده و نگهبان آن می‌باشد».[۶]
۵-۲- سید مرتضی علی بن حسین موسوی علوی، معروف به «علم الهدی» (متوفای ۴۳۶ هـ) می‌فرماید:
«گروهی از صحابه پیامبر؛ مانند عبدالله بن مسعود و ابی بن کعب و غیر آن‌ها، بارها همه قرآن را از اول تا به آخر، بر پیامبر گرامی خواندند و همه این‌ها به خوبی بر این حقیقت گواهی می‌دهند که قرآن گردآوری شده و مرتب و بدون کاستی و پراکندگی بوده است.[۷]
۵-۳- ابوجعفر محمد بن حسن طوسی معروف به «شیخ الطایفه» (متوفای ۴۶۰ هـ) می‌فرماید:
«اما سخن در فزونی یا کاستی قرآن، از مطالبی است که در خور این کتاب نمی‌باشد؛ زیرا همه مسلمانان بر عدم فزونی قرآن، اتفاق نظر دارند و در مورد کاستی آن هم، ظاهر مذهب مسلمانان، برخلاف آن است و این گفتار (عدم زیادتی در قرآن)، به مذهب ما سزاوارتر است. این سخن را سید مرتضی پذیرفته و تأیید نموده است. و ظاهر روایات نیز همین حقیقت را به ثبوت می‌رساند. اندکی از مردم، به روایاتی در مورد نقصان آیات و یا جابه‌جایی آن‌ها اشاره کرده‌اند که از طریق شیعه و اهل سنت رسیده است ولی این روایات، از قبیل خبر‌های واحد هستند که موجب علم و یا عمل بر طبق آن نمی‌شوند و بهتر آن است که از آن‌ها اعراض شود».[۸]
۵-۴- ابو علی طبرسی، صاحب تفسیر «مجمع البیان» می‌فرماید:
«در مورد فزونی قرآن، همه امت اسلامی، بر بی‌پایگی آن، اتفاق نظر دارند، و اما در مورد کاسته شدن آیات آن، اندکی از اصحاب ما و گروهی از فرقه «حشویه» از اهل سنت روایاتی آورده‌اند،ولی آنچه از مذهب ما پذیرفته شده و صحیح است، بر خلاف آن می‌باشد.»[۹]
۵-۵- علی بن طاووس حلی معروف به «سید بن طاووس» (متوفای ۶۶۴ ه) می‌فرماید:
«نظر شیعه آن است که دگرگونی در قرآن راه ندارد».[۱۰]
۵-۶- شیخ زین الدین عاملی(متوفای ۸۷۷ ه) در تفسیر آیه «إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّکْرَ وَإِنَّا لَهُ لَحَافِظُونَ» می‌فرماید:
«یعنی ما قرآن را از هر دگرگونی و تغییر و فزونی محافظت و پاسداری می‌نماییم».[۱۱]
۵-۷- قاضی سید نور‌الدین تستری، صاحب کتاب «احقاق الحق»(متوفای ۱۰۱۹ ه.) می‌فرماید:
«آنچه برخی به شیعه امامیه نسبت داده‌اند که آنان به دگرگونی قرآن قایل هستند، مورد پذیرش همه شیعیان نیست. تنها اندکی از آنان، چنین عقیده‌ای دارند که در میان شیعیان، به آنان اعتنا نمی‌شود».[۱۲]
۵-۸- محمد بن حسین، معروف به «بهاءالدین عاملی»(متوفای ۱۰۳۰ ه.) می‌فرماید:
«صحیح آن است که قرآن عظیم، از هرگونه فزونی و کاستی مصون است و این که گفته می‌شود: «نام امیرمؤمنان(علیه‌السلام) از قرآن حذف شده است!» نزد دانشمندان پذیرفته نیست و هر کس که در تاریخ روایات کاوش کند، می‌داند که قرآن به دلیل تواتر روایات و نقل هزاران تن از صحابه ثابت و استوار است و همه آن در زمان پیامبر گرامی، گردآوری شده است».[۱۳]
۵-۹- فیض کاشانی، صاحب کتاب وافی(متوفای ۱۰۹۱ ه) پس از آن که آیاتی از قبیل «إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّکْرَ وَإِنَّا لَهُ لَحَافِظُونَ » را، که بر عدم دگرگونی قرآن دلالت دارند، ذکر میکند، می‌فرماید:
«در این هنگام، چگونه ممکن است تحریف و دگرگونی در قرآن راه یابد؟ علاوه بر این که روایات تحریف، مخالف کتاب خدا است. پس باید این روایات را بی‌پایه دانست».[۱۴]
۵-۱۰- شیخ حر عاملی(متوفای ۱۱۰۴ ه.) می‌فرماید:
«انسان کاوشگر در تاریخ و اخبار؛ به درستی می‌داند که قرآن به دلیل تواتر روایات و نقل هزاران تن از صحابه، ثابت و استوار است و در زمان پیامبر، گردآوری شده و منظم بوده است».[۱۵]
۵-۱۱- محقق بزرگوار «کاشف الغطاء» در کتاب معروف خود«کشف الغطاء» می‌گوید:
«شکی نیست که قرآن، در پرتو حفظ و صیانت الهی، از هر کمبودی (و دگرگونی) محفوظ مانده است، چنانکه صریح قرآن و اتفاق نظر دانشمندان در همه عصرها بر ان گواهی می‌دهد. و مخالفت گروه اندکی، قابل اعتنا نمی‌باشد.»
۵-۱۲- رهبر انقلاب اسلامی، حضرت آیة الله العظمی امام خمینی (ره) نیز در این زمینه سخنی دارند که به عنوان گواه روشن دیگر، آن را یاد آور می‌شویم:
«هر کس به عنایت مسلمانان در مورد گردآوری قرآن و نگهبانی و ضبط و تلاوت و نوشتن آن آگاه باشد، بر بی‌پایگی پندار «تحریف قرآن» گواهی می‌دهد و آن را غیر قابل باور می‌یابد و اخباری که در این زمینه وارد شده، یا ضعیف است که نمی‌توان به آن‌ها استدلال نمود و یا مجهول است که نشانه‌های ساختگی بودن آن‌ها آشکار می‌باشد و یا روایاتی است که مضمون آن‌ها، تأویل و تفسیر قرآن است و یا اقسام دیگر که بیان آن‌ها به تألیف کتابی جامع در این مورد نیاز دارد و اگر بیم خارج شدن از موضوع بحث نمی‌رفت، تاریخ قرآن و آنچه در طول قرن‌ها بر آن گذشته را شرح می‌دادیم و روشن می‌ساختیم که قرآن مجید، درست همین کتاب آسمانی است که در دست ما است و اختلاف نظری که در میان قاریان قرآن وجود دارد، امری جدید است که هیچ ارتباطی با آنچه که جبرییل امین بر قلب پاک پیامبر گرامی نازل نمود، ندارد».[۱۶]
نتیجه:
جمهور مسلمانان، اعم از شیعه و سنی برآنند که این کتاب آسمانی، درست همان قرآنی است که بر پیامبر گرامی، فرو فرستاده شده است و از هر گونه تحریف و دگرگونی و فزونی و کاستی در امان است.
با این بیان، بی‌پایگی نسبت ناروایی که به شیعیان داده‌اند، به ثبوت می‌رسد و اگر نقل روایات ضعیفی در این مورد موجب این اتهام گردیده است،می‌گوییم نقل این روایات به فرقه اندکی از شیعه اختصاص ندارد؛ زیرا جمعی از مفسران اهل سنت نیز این‌گونه روایات ضعیف را نقل کرده‌اند که به چند نمونه از آن‌ها اشاره می‌کنیم:
۱- ابوعبدالله محمد بن احمد انصاری قرطبی در تفسیر خود از ابوبکر انبازی و او نیز از ابیّ بن کعب روایت میکند که سوره احزاب (با هفتاد و سه آیه) در زمان پیامبر به اندازه سوره بقره (که دویست و هشتاد و شش آیه دارد) بوده است و آیه «رجم» نیز در این سوره قرار داشته[۱۷] (هم اکنون اثری از چنین آیه‌ای در سوره احزاب به چشم نمی‌خورد!).
و نیز در همین کتاب، از عایشه نقل میکند که گفته است:
«سوره احزاب در زمان پیامبر دویست آیه داشته، پس چون مصحف نوشته شد، به بیش از آنچه که الآن موجود است دست نیافتند!»[۱۸]
۲-صاحب کتاب «الاتقان» نقل میکند که عدد سوره‌های مصحف «ابی» یکصد و شانزده سوره بوده است؛ زیرا دو سوره دیگر به نام‌های «حفد» و «خلع» در آن وجود داشته است».[۱۹]
در حالی که همه می‌دانیم قرآن کریم یکصد و چهارده سوره دارد و از آن دو سوره (حفد و خلع) در قرآن، اثری نیست.
۳- هبةالله بن سلامه، در کتاب «الناسخ و المنسوخ» از انس بن مالک نقل میکند که گفته است: «در زمان پیامبر سوره‌ای را می‌خواندیم که به اندازه سوره توبه بود و من تنها یک آیه از آن را حفظ کرده‌ام و آن این است:
«لو ان لابن آدم و ادیان من الذهب لابتغی الیهما ثالثاً و لو ان له ثالثاً لابتغی الها رابعا و لا یملأ جوف ابن آدم الا التراب و یتوب الله علی من تاب!».
در حالی که می‌دانیم چنین آیه‌ای در قرآن یافت نمی‌شود و اصولا با بلاغت قرآن نیز سازگار نمی‌باشد.
۴- جلال الدین سیوطی در تفسیر «درالمنثور» از عمر بن خطاب روایت میکند که سوره احزاب به اندازه سوره بقره بوده و در آن نیز آیه «رجم» وجود داشته است.[۲۰]
بنابراین گروه اندکی از دو فرقه شیعه و سنی، روایات ضعیف وسست بنیانی را در مورد «وقوع دگرگونی در قرآن»، نقل کرده‌اند. این روایات ضعیف، از دیدگاه اکثریت قریب به اتفاق مسلمانان؛ اعم از تشیع و تسنن پذیرفته نشده است، بلکه نص آیات قرآن و روایات صحیح و متواتر اسلامی و اجماع و اتفاق هزاران تن از اصحاب پیامبر و اتفاق مسلمانان جهان، بر آن است که هیچ‌گونه تحریف، فزونی و کاستی در قرآن مجید، راه نداشته و ندارد.
[۱] - حجر، آیه ۹.
[۲] - نهج‌البلاغه(صبحی صالح)، خطبه ۱۷۶.
[۳] - نهج‌البلاغه(صبحی صالح)، خطبه ۱۷۶.
[۴] - نهج‌البلاغه(صبحی صالح)، خطبه ۱۹۸.
[۵] - اصول کافی: ج ۱، کتاب فضل العلم، باب الاحذ بالسنة و شواهد الکتاب، روایت ۴.
[۶] - الاعتقادات: ص ۹۳.
[۷] - مجمع البیان: ج ۱، ص ۱۰ به نقل از جواب «المسائل الطرابلسات» سید مرتضی.
[۸] - تبیان: ج ۱، ص ۳.
[۹] - مجمع البیان: ج ۱، ص ۱۰.
[۱۰] - سعد السعود: ص ۱۴۴.
[۱۱] - اظهار الحق: ج ۲، ص ۱۳۰.
[۱۲] - آلاء الرحمن: ص ۲۵.
[۱۳] - آلاء الرحمن: ص ۲۵.
[۱۴] - تفسیر صافی: ج ۱، ص ۵۱.
[۱۵] - آلاء الرحمن: ص ۲۵.
[۱۶] - تهذیب الاصول: تقریرات دروس امام خمینی:ج ۲، ص ۹۶ [به قلم استاد جعفر سبحانی].
[۱۷] - تفسیر قربطی: جزء ۱۴، ص ۱۱۳، در ابتدای تفسیر سوره احزاب.
[۱۸] - تفسیر قربطی: جزء ۱۴، ص ۱۱۳، در ابتدای تفسیر سوره احزاب.
[۱۹] - اتقان: ج ۱، ص ۶۷.
[۲۰] - درالمنثور: ج ۵، ص ۱۸۰، در ابتدای تفسیر سوره احزاب.
موسسه بین المللی سبطین
