آیا امیر المؤمنین علیه السلام به حدیث غدیر احتجاج کرده است؟
امیر مؤمنان علیه السلام و بقیه ائمه معصومنین علیهم السلام در موارد بسیاری به حدیث غدیر احتجاج کرده‌اند که ما بنا به درخواست جنابعالی به چند احتجاج از امیر مؤمنان علیه السلام بسنده می‌کنیم.
۱-احمد بن حنبل در مسندش با سند صحیح نقل می‌کند:
حَدَّثَنَا عَبْدُ اللَّهِ حَدَّثَنِی أَبِی حَدَّثَنَا حُسَیْنُ بْنُ مُحَمَّدٍ وَأَبُو نُعَیْمٍ الْمَعْنَی قَالاَ حَدَّثَنَا فِطْرٌ عَنْ أَبِی الطُّفَیْلِ قَالَ جَمَعَ عَلِیٌّ النَّاسَ فِی الرَّحَبَةِ ثُمَّ قَالَ لَهُمْ أَنْشُدُ اللَّهَ کُلَّ امْرِیٍ مُسْلِمٍ سَمِعَ رَسُولَ اللَّهِ -صلی الله علیه وسلم- یَقُولُ یَوْمَ غَدِیرِ خُمٍّ مَا سَمِعَ لَمَّا قَامَ. فَقَامَ ثَلاَثُونَ مِنَ النَّاسِ - وَقَالَ أَبُو نُعَیْمٍ فَقَامَ نَاسٌ کَثِیرٌ - فَشَهِدُوا حِینَ أَخَذَهُ بِیَدِهِ فَقَالَ لِلنَّاسِ « أَتَعْلَمُونَ أَنِّی أَوْلَی بِالْمُؤْمِنِینَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ ». قَالُوا نَعَمْ یَا رَسُولَ اللَّهِ. قَالَ « مَنْ کُنْتُ مَوْلاَهُ فَهَذَا مَوْلاَهُ اللَّهُمَّ وَالِ مَنْ وَالاَهُ وَعَادِ مَنْ عَادَاهُ ». قَالَ فَخَرَجْتُ وَکَأَنَّ فِی نَفْسِی شَیْیاً فَلَقِیتُ زَیْدَ بْنَ أَرْقَمَ فَقُلْتُ لَهُ إِنِّی سَمِعْتُ عَلِیًّا یَقُولُ کَذَا وَکَذَا. قَالَ فَمَا تُنْکِرُ قَدْ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ -صلی الله علیه وسلم- یَقُولُ ذَلِکَ لَهُ.
مسند احمد، ج ۴، ص ۳۷۰، ح ۱۹۸۲۳.
حضرت علی علیه السّلام مردم را در رحبه گرد آورد و فرمود: سوگند میدهم هر مرد مسلمانی که غدیر خم را به خاطر دارد و سخنی را که در آن روز از رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله شنیده است، از جا برخیزد. سی تن از مردم برای اقامه شهادت بپا خاستند ـ ابو نعیم گفته است که افراد بسیاری شهادت دادند ـ و اعلام کردند آن هنگام که رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله دست امیر المؤمنین علی علیه السّلام را به دست مبارک خود گرفت خطاب به مردم فرمود:
آیا می‌دانید که من شایسته‌تر به مؤمنان از خود آنها میباشم؟ همگی فرمایش رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله را تصدیق کردند. رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله فرمود:
هر کس من مولای او هستم، این [علی] مولای او است، پروردگارا! دوست علی را دوست بدار، و دشمن علی را دشمن بدار.
ابو طفیل گفت: از میان جمع در حالی بیرون رفتم که در خودم احساس ناراحتی میکردم، و در بازگشت از اجتماع مردم، به دیدار «زید بن ارقم» رفتم و به او گفتم: از علی چنین و چنان شنیدم و ناراحت شدم! «زید» گفت: آنچه را که شنیدی انکار مکن! به دلیل آن که، آنچه را که استماع کردهای من خود از رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله شنیدهام!
هیثمی بعد از نقل روایت می‌گوید:
رواه أحمد ورجاله رجال الصحیح غیر فطر بن خلیفة وهو ثقة.
مجمع الزواید ومنبع الفواید، علی بن أبی بکر الهیثمی (متوفای۸۰۷ هـ) ج ۹، ص ۱۰۴، ناشر: دار الریان للتراث/دار الکتاب العربی - القاهرة, بیروت – ۱۴۰۷.
این روایت را احمد نقل کرده و راویان آن، راویان صحیح بخاری هستند ؛ غیر از فطر بن خلیفه که او نیز مورد اعتماد است.
۲. احمد بن حنبل در مسندش می‌نویسد:
حَدَّثَنَا عَبْدُ اللَّهِ حَدَّثَنِی أَبِی حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ جَعْفَرٍ حَدَّثَنَا شُعْبَةُ عَنْ أَبِی إِسْحَاقَ قَالَ سَمِعْتُ سَعِیدَ بْنَ وَهْبٍ قَالَ نَشَدَ عَلِیٌّ النَّاسَ فَقَامَ خَمْسَةٌ أَوْ سِتَّةٌ مِنْ أَصْحَابِ النَّبِیِّ -صلی الله علیه وسلم- فَشَهِدُوا أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ -صلی الله علیه وسلم- قَالَ « مَنْ کُنْتُ مَوْلاَهُ فَعَلِیٌّ مَوْلاَهُ ».
مسند احمد، ج ۵، ص ۳۶۶، ح ۲۳۸۰۸.
سعید بن وهب گوید: حضرت علی علیه السّلام در رحبه، حاضران را سوگند داد که هر کس در روز غدیر خم سخنی در حق من از رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله شنیده است از جا برخیزد. در این هنگام پنج تن و یا شش تن برخاستند و گواهی دادند که آنان در آن روز از رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله در محل غدیر شنیدند، خطاب به مردم فرمود:
هر کس من مولای او هستم، این علی نیز مولای اوست
هیثمی بعد از نقل روایت می‌گوید:
رواه أحمد ورجاله رجال الصحیح.
مجمع الزواید، ج ۹، ص ۱۰۴.
۳. ابوبکر بزار در بحر الذخار می‌نویسد:
حَدَّثَنَا یُوسُفُ بْنُ مُوسَی، قَالَ: ثنا عُبَیْدُ اللهِ بْنُ مُوسَی، عَنْ فِطْرِ بْنِ خَلِیفَةَ، عَنْ أَبِی إِسْحَاقَ، عَنْ عَمْرٍو ذِی مَرَّ، وَعَنْ سَعِیدِ بْنِ وَهْبٍ، وَعَنْ زَیْدِ بْنِ یُثَیْعٍ، قَالُوا: سَمِعْنا عَلِیًّا، یَقُولُ: نَشَدْتُ اللَّهَ رَجُلا سَمِعَ رَسُولَ اللهِ صلی الله علیه وسلم، یَقُولُ یَوْمَ غَدِیرِ خُمٍّ لَمَّا قَامَ، فَقَامَ إِلَیْهِ ثَلاثَةُ عَشَرَ رَجُلا، فَشَهِدُوا أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلی الله علیه وسلم، قَالَ: أَلَسْتُ أَوْلَی بِالْمُؤْمِنِینَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ، قَالُوا: بَلَی یَا رَسُولَ اللهِ، قَالَ: فَأَخَذَ بِیَدِ عَلِیٍّ، فَقَالَ: مَنْ کُنْتُ مَوْلاهُ فَهَذَا مَوْلاهُ، اللَّهُمَّ وَالِ مَنْ وَالاهُ، وَعَادِ مَنْ عَادَاهُ، وَأَحِبَّ مَنْ أَحَبَّهُ، وَأَبْغِضْ مَنْ أَبْغَضَهُ، وَانْصُرْ مَنْ نَصَرَهُ، وَاخْذُلْ مَنْ خَذَلَهُ.
البحر الزخار (مسند البزار)، أبو بکر البزار (متوفای۲۹۲ هـ) ج ۳، ص ۳۵، ح ۷۸۶، ناشر: مؤسسة علوم القرآن, مکتبة العلوم والحکم - بیروت, المدینة - ۱۴۰۹، الطبعة: الأولی، تحقیق: د. محفوظ الرحمن زین الله.
ابو اسحاق از عمرو بن ذی مرّ، سعید بن وهب و زید بن یثیع نقل کرده است که هر سه به اتفاق هم گفتند که شنیدیم حضرت علی علیه السّلام سوگند می‌داد که هر کسی از شما از پیغمبر اکرم صلّی اللّه علیه و آله در روز غدیر خم آن چه را درباره من فرموده، شنیده است، شهادت خود را اعلام نماید. سیزده تن از حاضران از جای خود برخاستند و گواهی خود را اعلام داشتند که از آن حضرت صلّی اللّه علیه و آله شنیدیم، فرمود:
آیا من از جان مؤمنان سزاوراتر از خود آنها نیستم؟ مردم فرموده آن حضرت را تصدیق کردند. در این هنگام دست علی علیه السّلام را گرفت و فرمود:
«من کنت مولاه فعلیّ مولاه اللهمّ وال من والاه و عاد من عاداه واحبّ من احبّه و ابغض من ابغضه و انصر من نصره و اخذل من خذله».
۴. و در مسند احمد بن حنبل آمده است:
حدثنا عبد اللَّهِ ثنا عَلِیُّ بن حَکِیمٍ الأودی أَنْبَأَنَا شَرِیکٌ عن أبی إِسْحَاقَ عن سَعِیدِ بن وَهْبٍ وَعَنْ زَیْدِ بن یُثَیْعٍ قَالاَ نَشَدَ عَلِیٌّ الناس فی الرَّحَبَةِ من سمع رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه وسلم یقول یوم غَدِیرِ خُمٍّ الا قام قال فَقَامَ من قِبَلِ سَعِیدٍ سِتَّةٌ وَمِنْ قِبَلِ زَیْدٍ سِتَّةٌ فَشَهِدُوا انهم سَمِعُوا رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه وسلم یقول لعلی رضی الله عنه یوم غَدِیرِ خُمٍّ أَلَیْسَ الله أَوْلَی بِالْمُؤْمِنِینَ قالوا بَلَی قال اللهم من کنت مَوْلاَهُ فعلی مَوْلاَهُ اللهم وَالِ من وَالاَهُ وَعَادِ من عَادَاهُ.
مسند الإمام أحمد بن حنبل، أحمد بن حنبل أبو عبدالله الشیبانی (متوفای۲۴۱ هـ) ج ۱، ص ۱۱۸، ح۹۵۰، ناشر: مؤسسة قرطبة – مصر.
أبی اسحاق از سعید بن وهب و از «زید بن یثیع روایت کرده است که هر دو تن گفتند: حضرت علی علیه السّلام در رحبه، حاضران را سوگند داد که هر کس در روز غدیر خم سخنی در حق من از رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله شنیده است از جا برخیزد. در این هنگام شش تن از کنار سعید بن وهب و شش تن از کنار زید بن یسع برخاستند و گواهی دادند که آنان در آن روز از رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله در محل غدیر شنیدند، خطاب به مردم فرمود:
آیا خداوند از مؤمنان به خودشان سزاوارتر نیست؟
حاضران گفتند:
آری! خدا بر همگی آنان اولویت دارد.
رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله فرمود:
بارخدایا هرکه من مولای او هستیم، این علی مولای اوست، بارخدایا دوست بدار کسانی که او را دوست دارند و دشمن باش با کسی که با او دشمنی ورزد.
محمد ناصر البانی که جایگاه ویژه‌ای در نزد وهابیون دارد و از او با عنوان بخاری دوران یاد می‌کنند، بعد از نقل این روایت می‌گوید:
و أخرج عبد الله بن أحمد فی"زوایده علی المسند"(۱ / ۱۱۸) عن سعید بن وهب و زید بن یثیع قالا: نشد علی الناس فی الرحبة: من سمع رسول الله صلی الله علیه وسلم یقول یوم غدیر (خم) إلا قام، فقام من قبل سعید ستة، و من قبل زید ستة، فشهدوا... الحدیث.
و قد مضی فی الحدیث الرابع الطریق الثانیة و الثالثة. و إسناده حسن، و أخرجه البزار بنحوه و أتم منه.
و للحدیث طرق أخری کثیرة جمع طایفة کبیرة منها الهیثمی فی"المجمع"(۹ / ۱۰۳ - ۱۰۸) و قد ذکرت و خرجت ما تیسر لی منها مما یقطع الواقف علیها بعد تحقیق الکلام علی أسانیدها بصحة الحدیث یقینا، و إلا فهی کثیرة جدا، و قد استوعبها ابن عقدة فی کتاب مفرد، قال الحافظ ابن حجر: منها صحاح و منها حسان. و جملة القول أن حدیث الترجمة حدیث صحیح بشطریه، بل الأول منه متواتر عنه صلی الله علیه وسلم کما ظهر لمن تتبع أسانیده و طرقه، و ما ذکرت منها کفایة.
السلسلة الصحیحة، ج ۴، ص ۲۴۹، طبق برنامه المکتبة الشاملة.
عبد الله پسر احمد در آنچه بر مسند احمد افزوده است، از سعید بن وهب و زید بن یثیع نقل کرده که این دو نفر گفته‌اند: علی در رحبه مردم را سوگند داد که هر کس حدیث غدیر را از رسول خدا شنیده است از جا بر خیزد. بعد از شش نفر از کنار سعید و شش نفر از کنار زید شهادت دادند....
و در حدیث چهارم ـ در طریق داشت دوّم و سوّم ـ نیز این روایت گذشت. سند آن نیکو است و بزار نیز همانند آن را به شکل کامل‌تری نقل کرده است.
و برای این روایت سند‌های بسیاری وجود دارد که طایفه بزرگی از علما آن را نقل کرده‌اند ؛ از جمله هیثمی در مجمع الزواید.
من نیز تا اندازه‌ای که در توانم بود این روایات را بعد از تحقیق سند‌های آن، آن‌هایی را که سندش قطعی بوده نقل کردم وگر نه این روایت طرق بسیاری دارد. و ابن عقده نیز آن را در کتابی جدا‌گانه آورده است.
ابن حجر عسقلانی در باره حدیث غدیر گفته: بعضی از روایات غدیر صحیح و بعضی از آن حسن هستند. و خلاصه این که این حدیث با هر دو قسمتش [ من کنت مولاه... اللهم وال من والاه] صحیح است ؛ بلکه قسمت اول آن به صورت متواتر از رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلّم نقل شده ؛ چنانچه برای کسانی که در سند آن تحقیق کرده‌اند، مطلب آشکاری است و من به اندازه کافی آن را ذکر کردم.
۵. احمد بن حنبل در مسندش می‌نویسد:
حَدَّثَنَا عَبْدُ اللَّهِ حَدَّثَنِی عُبَیْدُ اللَّهِ بْنُ عُمَرَ الْقَوَارِیرِیُّ حَدَّثَنَا یُونُسُ بْنُ أَرْقَمَ حَدَّثَنَا یَزِیدُ بْنُ أَبِی زِیَادٍ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِی لَیْلَی قَالَ شَهِدْتُ عَلِیًّا فِی الرَّحَبَةِ یَنْشُدُ النَّاسَ أُنْشِدُ اللَّهَ مَنْ سَمِعَ رَسُولَ اللَّهِ -صلی الله علیه وسلم- یَقُولُ یَوْمَ غَدِیرِ خُمٍّ « مَنْ کُنْتُ مَوْلاَهُ فَعَلِیٌّ مَوْلاَهُ ». لَمَّا قَامَ فَشَهِدَ. قَالَ عَبْدُ الرَّحْمَنِ فَقَامَ اثْنَا عَشَرَ بَدْرِیًّا کَأَنِّی أَنْظُرُ إِلَی أَحَدِهِمْ فَقَالُوا نَشْهَدُ أَنَّا سَمِعْنَا رَسُولَ اللَّهِ -صلی الله علیه وسلم- یَقُولُ یَوْمَ غَدِیرِ خُمٍّ « أَلَسْتُ أَوْلَی بِالْمُؤْمِنِینَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ وَأَزْوَاجِی أُمَّهَاتُهُمْ ». فَقُلْنَا بَلَی یَا رَسُولَ اللَّهِ. قَالَ « فَمَنْ کُنْتُ مَوْلاَهُ فَعَلِیٌّ مَوْلاَهُ اللَّهُمَّ وَالِ مَنْ وَالاَهُ وَعَادِ مَنْ عَادَاهُ ».
مسند احمد، ج ۱، ص ۱۱۹، ح ۹۷۳.
البانی بعد از نقل روایت می‌گوید:
السادسة: عن عبد الرحمن بن أبی لیلی قال:"شهدت علیا رضی الله عنه فی الرحبة ینشد الناس..". فذکره مثله دون زیادة"و انصر...".
أخرجه عبد الله بن أحمد (۱ / ۱۱۹) من طریق یزید بن أبی زیاد و سماک بن عبید بن الولید العبسی عنه. قلت: و هو صحیح بمجموع الطریقین عنه، و فیهما أن الذین قاموا اثنا عشر. زاد فی الأولی: بدریا.
السلسلة الصحیحة، ج ۴، ص ۲۴۹، طبق برنامه المکتبة الشاملة.
طریق ششم از عبد الرحمن بن أبی لیلی است که گفت: در روز رحبه حاضر بودم که علی علیه السلام مردم را سوگند می‌داد...
عبد الله، پسر احمد بن حنبل این روایت را از طریق یزید بن زیاد و سماک بن عبید بن ولید عبسی نقل کرده است.
نظر من این است که این روایت با در نظر گرفتن هر دو سند، صحیح است. در هر دو روایت این مطلب وجود دارد که کسانی که شهادت دادند، دوازده نفر بودند ؛ ولی در روایت اول این مطلب اضافه شده است که همه دوازده نفر بدری بوده‌اند.
مؤسسه تحقیقاتی حضرت ولی عصر (عج)
سایت شیعه نیوز
