آشنایی با فرزانگان:آقا بزرگ تهرانی
ولادت
«محمدمحسن منزوی» معروف به آقابزرگ تهرانی در 11 ربیعالاول 1293 قمری فقیه و کتابشناس شیعی در تهران زاده شد. پدر و پدربزرگش از روحانیون تهران و جدِّ بزرگش حاج محسن بازرگانی با فرهنگ و تاجری دیندار بود که از اقدامات فرهنگی و اجتماعی او میتوان افتتاح اولین چاپخانه ایران را نام برد.
تحصیل و تدریس
آقابزرگ تحصیلات مقدماتی خود را در مدرسه دانگی آغاز کرد و در مدرسه پامنار و سپس در مدرسه فخریه (مروی) ادامه داد. ادبیات عرب را نزد شیخ محمدحسین خراسانی و شیخ محمدباقر معزوالدوله، منطق را نزد میرزا محمدتقی، سطوح اصول را نزد سید عبدالکریم مدرسی، سید محمدتقی گرکانی و شیخ علینورایلکایی آموخت.
در سال 1315 قمری به قصد ادامه تحصیل به نجف رفت و نزد اساتیدی همچون، حاج میرزاحسین نوری، شیخ محمدطه نجف، سیدمرتضی کشمیری، حاج میرزاحسین میرزاخلیل، آخوند ملامحمّدکاظم خراسانی، سیداحمد حایری تهرانی، میرزا محمدعلی چهاردهی، سید محمدکاظم یزدی و شیخالشریعة اصفهانی به کسب دانش پرداخت.
علاّمه تهرانی اهمیّت بسیاری به روایت و نقل حدیث میداد و در کسب اجازه برای نقل احادیث میکوشید. شیخ آقا بزرگ از دهها تن از علمای شیعی اجازه نقل حدیث دارد که مشهورترین آنها عبارتند از: محدث نوری، سید حسن صدر کاظمی، شیخ علی کاشف الغطاء، ملاّ علی نهاوندی، آخوند محمدکاظم خراسانی، حاج شیخ عباس قمی و.... ایشان علاوه بر علمای شیعه از علمای عامّه هم موفق به کسب اجازه شده است، از جمله: شیخ محمدعلی ازهری مکّی، از علمای مالکی مذهب، شیخ عبدالوهّاب شافعی، شیخ ابراهیم بن احمد حمدی، شیخ عبدالقادر خطیب طرابلسی و شیخ عبدالرحمن علیش حنفی.
شیخ آقابزرگ در بحث تدریس نیز بسیار موفق بود. و این مهم از شاگردان این بزرگوار به راحتی روشن میشود، از جمله شاگردان ایشان عبارتند از: علاّمه سیدعبدالعزیز طباطبایی یزدی، سیداحمد حسینی اشکوری، سیدمرتضی نجومی، سیدمحمدحسن طالقانی، سیدمحمدصادق بحرالعلوم، سیدمحمدمُحسن نقوی، شهید محراب، سیدمحمدعلی قاضی طباطبایی و....
اخلاق و رفتار
شیخ آقا بزرگ به حقیقت مردی خستگیناپذیر بود. اگر مجموعه آثار ماندگارش یک جا گردآوری و تحقیق شود سر به صد جلد خواهد زد. او از همان نخستین روزهای ایام جوانی دست به استنساخ دهها نسخه کمیاب و کتاب معتبر زد و تا آخر عمرش که قامتش از خمیدگی حالت رکوع دایم یافته بود باز سر در کتاب و دست در قلم داشت.
ایشان در بیست و چهار ساعت فقط دو وعده صبح و ظهر غذا میخورد و شب را با معده خالی به رختخواب میرفت. خواب او در شبهای بلند از پنج ساعت تجاوز نمیکرد. یک ساعت پیش از فجر برمیخاست و پیاده به زیارت قبرستان شهر و حرم امام میرفت و پس از انجام نماز بامداد پیاده به خانه بازمیگشت و پس از صرف ناشتایی به کتابخانه که محل کار او بود میرفت و تا ظهر مشغول کار بود. بعداز ظهر پس از صرف ناهار و کمی استراحت دوباره به کتابخانه برمیگشت و تا نزدیک مغرب مشغول کار بود، سپس به مسجد و حرم میرفت و پس از انجام نماز مغرب و عشا بازمیگشت و چند ساعت از شب را نیز در کتابخانه مشغول کار بود.
محقق تهرانی با وجود آن همه کار طاقت فرسا، هیچ وقت از محراب مسجد و سجاده غافل نبود. او هر شب چهارشنبه از نجف تا مسجد سهله را پیاده میپیمود. همیشه به یاد خدا بود. در وفا به عهد حساس بود. تکریم میهمان و احترام به سادات از صفات بارز او بود. انتقاد پذیری و سعه صدر، یکی دیگر از صفات بارز او بود. از استبداد رأی و خود محوری اجتناب میکرد. در نهضت مشروطه نیز در صف مشروطه خواهان و از طرفداران استاد خویش مرحوم آخوند ملاکاظم خراسانی بود و در قیام میرزا محمدتقی شیرازی که به استقلال عراق انجامید شرکت داشت. زمانی که مدارس به سبک جدید، یکی پس از دیگری در شهرهای مسلمان نشین تأسیس میشد خرسندی خویش را اعلام داشت و مردم را به شرکت در این کار خیر و عمومی فرا خواند.
آثار مکتوب
آثار قلمی شیخ آقا بزرگ را تا هشتاد جلد میتوان شمرد، از جمله آثار ایشان عبارتند از:
ـ"الذریعه الی تصانیف الشیعه"در بیست و شش جلد؛ این کتاب دایرةالمعارفی است در کتابشناسی، مرتب بر حروف الفبا که در آن، تاریخ ادبیات شیعه در چهارده قرن گرد آمده است.
ـ"طبقات اعلام الشیعه"، شامل یازده جلد
ـ"مصفی المقال فی مصنفی علم الرجال"،"المشیخه"،"هدیة الرازی الی المجدد الشیرازی"،"النقد اللطیف فی نفی التحریف عن القرآن الشریف"،"توضیح الرشاد فی تاریخ حصر الاجتهاد"،"تفنید قول العوام بقدم الکلام"،"مستدرک کشف الظنون"،"تقریرات درس آخوند خراسانی و شیخ شریعت اصفهانی" و....
وفات
سرانجام شیخ آقابزرگ تهرانی پس از سالها تحقیق و تدوین در 13 ذیالحجّه سال 1389 قمری، در کربلای معلی از دنیا رفت و پس از تشییع و مراسم غسل و کفن توسط شهید محراب آیتالله مدنی به نجف انتقال داده شد. در نجف اشرف نماز میت در حرم حضرت امیر(علیه السلام) توسط آیت الله العظمی خویی انجام شد و پیکر پاک ایشان بنا به وصیت خودشان به جایگاهی که نخست قسمتی از خانه مسکونی خودش بود و بعدها قسمتی از کتابخانه موقوفه او شده بود، دفن گردید.
منابع
دایرة المعارف بزرگ اسلامی.
مجلّه نور علم، شماره سی و هشتم.
زندگینامه خودنوشت مرحوم آقابزرگ.
تاریخ و فرهنگ معاصر، شماره اول و دوم.
شیخ آقا بزرگ، محمدرضا حکیمی، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
گردآوری و تنظیم: سیدمحمد ناظمزاده قمی
سایت ابنا
