در باره تاریخ تولد حضرت زهرا ام ابیها (سلام الله علیها) در میان علمای شیعه دو نظر وجود دارد:
قول مشهور این است که آن حضرت در بیستم ماه جمادی الثانی سال پنجم بعثت پیامبر (صلی الله علیه وآله) در مکه معظمه به دنیا آمد.
دلیل این قول روایات صحیحی است که از امام سجاد امام باقر و امام صادق علیهم السلام نقل شده و مستند به آنها است.
قول دومی که شیخ مفید شیخ طوسی و کفعمی طرفدار آن است تولد حضرت را در سال دوم بعثت می‌داند. اما همانگونه که روشن خواهد شد این قول با روایات صحیح قابل تطبیق نیست و تعارض دارد.
در میان اهل سنت نیز دو نظریه مطرح است.
نظریه اول این که حضرت زهرا (سلام الله علیها) قبل از بعثت متولد شده است. در درون این نظریه اقوال مختلفی را می‌بینم که برخی تولد ایشان را پنج سال قبل چهار سال قبل یک و یا دو سال قبل دانسته اند.
نظریه دوم هم این است که تولد حضرت بعد از بعثت بوده است.
در درون این دیدگاه نیز دو قول مشاهده می‌شود:
قول اول این که یک سال بعد از بعثت تاریخ تولد آن حضرت بوده است
قول دوم این است که سال پنجم بعثت به دنیا آمده و جهان انسانیت با قدوم مبارکش روشن شده است.
این قول موافق نظریه مشهور شیعه است و قول شیعه هم مستند به روایات صحیح از امامان معصوم علیهم السلام می‌باشد.
حال که خلاصه از دیدگاه و اقول شیعه و اهل سنت دانسته شد در تفصیل بحث ابتدا اقول اهل سنت را بررسی می‌کنیم آنگاه مستندات قوی شیعه را از روایات تقیدیم خواهیم کرد.
اقوال اهل سنت
به طوری کلی در منابع اهل سنت دو نظریه در تولد حضرت زهرا (سلام الله علیها) قبل از بعثت و بعد از آن مطرح شده است:
نظریه اول: تولد حضرت زهرا (سلام الله علیها) قبل از نبوت
نظریه اول در میان علمای اهل سنت این است که آن حضرت قبل از نبوت رسول خدا (صلی الله علیه وآله) متولد شده است اما با توجه به اختلاف جزییات نقل ها اقوال متعددی از این نظریه به دست می‌آید:
الف: پنج سال قبل از نبوت:
طبق برخی نقل ها حضرت زهرا (سلام الله علیها) زمانی به دنیا آمده است که از عمر پیامبر ۳۵ سال می‌گذشت. می‌دانیم که رسول خدا (صلی الله علیه وآله) در چهلمین سال عمر مبارکش به مقام نبوت رسید و مبعوث به رسالت شد.
با این فرض حضرت زهرا دقیقا پنج سال قبل از نبوت حضرت به دنیا آمده است. ابن جوزی قبل از بیان سال تولد حضرت زهرا می‌نویسد:
بنیت الکعبة ورسول الله صلی الله علیه وسلم ابن خمس وثلاثین سنة.
کعبه زمانی بنا شد که رسول خدا ۳۵ سال از عمرش می‌گذشت.
آنگاه تصریح می‌کند:
فصل: فی هذه السنة ولدت فاطمة بنت رسول الله صلی الله علیه وسلم
در همین سال فاطمه دختر رسول خدا صلی الله علیه وسلم متولد شد.
ابن الجوزی الحنبلی جمال الدین ابوالفرج عبد الرحمن بن علی بن محمد (متوفای ۵۹۷ هـ) المنتظم فی تاریخ الملوک والأمم ج۲ ص ۳۲۸ ناشر: دار صادر - بیروت الطبعة: الأولی ۱۳۵۸.
ابو الفرج اصفهانی می‌نویسد:
وکان مولد فاطمة - علیها السلام - قبل النبوة وقریش حینیذٍ تبنی الکعبة.
زمان ولادت فاطمه (علیها السلام) قبل از نبوت بوده در حالی‌که قریش مشغول بنای کعبه بودند.
الاصفهانی أبو الفرج علی بن الحسین (متوفای۳۵۶هـ) مقاتل الطالبیین ج۱ ص۱۲ طبق برنامه الجامع الکبیر
اهل سنت از امام باقر (علیه السلام) روایتی در خصوص این قول چنین نقل کرده است:
قرأت علی أبی غالب ابن البنا عن أبی محمد الجوهری أنبأنا أبو عمر بن حیویة أنبأنا أبو الحسن بن معروف حدثنا الحسین بن الفهم أنبأنا محمد بن سعد أنبأنا محمد بن عمر أنبأنا أبو بکر بن عبد الله بن أبی سبرة عن یحیی بن شبل عن أبی جعفر قال دخل العباس علی علی بن أبی طالب وفاطمة وهی تقول أنا أسن منک فقال العباس أما أنت یا فاطمة فولدت وقریش تبنی الکعبة والنبی صلی الله علیه وسلم ابن خمس وثلاثین سنة وأما أنت یا علی فولدت قبل ذلک بسنوات
امام باقر علیه السلام فرمود: عباس بر علی بن ابیطالب وارد شد دید فاطمه برایش می‌گوید: سن من بزرگتر از تو است. عباس به فاطمه گفت: آگاه باشید ای فاطمه! شما زمانی که متولد شدی که قریش کعبه را می‌ساخت و رسول خدا صلی الله علیه وسلم ۳۵ سال داشت. اما تو ای علی! سالها قبل از این متولد شده ای.
ابن عساکر الدمشقی الشافعی أبی القاسم علی بن الحسن إبن هبة الله بن عبد الله(متوفای۵۷۱هـ) تاریخ مدینة دمشق وذکر فضلها وتسمیة من حلها من الأماثل ج۳ ص۱۵۷ تحقیق: محب الدین أبی سعید عمر بن غرامة العمری ناشر: دار الفکر - بیروت - ۱۹۹۵.
عاصمی مکی نیز این تاریخ را صحیح ترین قول در تولد حضرت زهرا (سلام الله علیها) می‌داند و می‌نویسد:
وقد علمت أن الأصح من مولدها أنه کان قبل النبوة بخمس سنین حال بناء قریش الکعبة وسنه علیه الصلاة والسلام إذ ذاک خمس وثلاثون سنة.
العاصمی المکی عبد الملک بن حسین بن عبد الملک الشافعی (متوفای۱۱۱۱هـ) سمط النجوم العوالی فی أنباء الأوایل والتوالی ج۱ ص۵۳۶ تحقیق: عادل أحمد عبد الموجود- علی محمد معوض ناشر: دار الکتب العلمیة.
ب: چهار سال قبل از نبوت
قول دوم در این نظریه این است که حضرت زهرا (سلام الله علیها) چهار سال قبل از نبوت به دنیا آمده است. ابو نعیم اصفهانی در این باره می‌نویسد:
حدثنا أحمد بن إسحاق ثنا محمد بن أحمد بن سلیمان الهروی فی کتاب الدلایل ثنا إبراهیم بن أحمد الخطابی حدثنی عبد الله بن شبیب عن إبراهیم بن المنذر حدثنی عبد العزیز بن عمران حدثنی عبد الله بن المؤمل عن أبیه قال: «ولدت فاطمة رضی الله عنها قبل النبوة بأربع سنین»
عبد الله بن مؤمل از پدرش نقل کرده که فاطمه چهار سال قبل از نبوت به دنیا آمده است.
الأصبهانی أبو نعیم أحمد بن عبد الله بن أحمد بن إسحاق بن موسی بن مهران (متوفای۴۳۰هـ) أخبار أصبهان ج۲ ص۱۷۶ دار النشر: طبق برنامه الجامع الکبیر.
ج: یک یا دو سال قبل از بعثت:
در قول دیگر ولادت حضرت زهرا (سلام الله علیها) یک سال قبل از بعثت و یا کمی بیشتر از آن ذکر شده است. ابن حجر می‌نویسد:
وکان مولدها قبل البعثة بقلیل نحو سنة أو أکثر وهی أسن من عایشة بنحو خمس سنین.
زمان تولد حضرت زهرا قبل از بعثت کمتر از یک سال و یا بیشتر از آن بوده است که از عایشه پنج سال بزرگتر خواهد بود.
العسقلانی الشافعی أحمد بن علی بن حجر ابوالفضل (متوفای۸۵۲هـ) الإصابة فی تمییز الصحابة ج۸ ص۵۴ تحقیق: علی محمد البجاوی ناشر: دار الجیل - بیروت الطبعة: الأولی ۱۴۱۲هـ - ۱۹۹۲م.
صالحی شامی نیز گفته است:
وقیل: کان مولدها قبل البعثة بقلیل نحو سنة أو أکثر...
الصالحی الشامی محمد بن یوسف (متوفای۹۴۲هـ) سبل الهدی والرشاد فی سیرة خیر العباد ج۱۱ ص۳۷ تحقیق: عادل أحمد عبد الموجود وعلی محمد معوض ناشر: دار الکتب العلمیة - بیروت الطبعة: الأولی ۱۴۱۴هـ.
نقد نظریه تولد حضرت زهرا (سلام الله علیها) قبل از بعثت:
این نظریه با تمام اقوالش مورد قبول نیست زیرا
اولا: در این نظریه میان اقوال در تعیین تاریخ ولادت آن حضرت تفاوت فاحشی وجود دارد یعنی از پنج سال قبل از بعثت گرفته تا یک سال قبل. خواننده این اقوال از خود می‌پرسد که کدام یکی را بپذیرد و کدام یکی از آنها مورد اعتماد است.
ثانیا: روایات متعددی در منابع شیعه و اهل سنت وارد شده که نطفه حضرت زهرا (سلام الله علیها) از میوه‌های بهشتی که آن را در شب معراج حضرت جبرییل علیه السلام به رسول خدا دادند به وجود آمده است و قبل از بعثت هرگز فرشته وحی به رسول خدا نازل نشده بود.
یقیناً تأکید بر قضیه ولادت حضرت زهرا سلام الله علیها جز انکار انعقاد نطفه حضرت زهرا سلام الله علیها از میوه‌های بهشتی چیزی دیگری نیست.
ثالثا: نظریه دوم علمای اهل سنت که تولد حضرت را بعد از بعثت می‌داند نیز نظریه اول را رد می‌کند. از این جهت نمی‌توان به این نظریه اعتماد کرد.
نظریه دوم تولد حضرت زهرا (سلام الله علیها) بعد از بعثت
نظریه دوم علمای اهل سنت این است که حضرت زهرا (سلام الله علیها) بعد از بعثت به دنیا آمده اما در این نظریه دو قول ذکر شده است.
الف: تولد حضرت زهرا یک سال بعد از بعثت:
طبق یک روایت اهل سنت حضرت زهرا(سلام الله علیها) یک سال بعد از بعثت یعنی در چهل ویک سالگی رسول خدا (صلی الله علیه) وآله متولد شده است. این روایت را حاکم نیشابوری اینگونه آورده است:
أخبرنا أبو إسحاق إبراهیم بن محمد بن یحیی المزکی وأبو الحسین بن یعقوب الحافظ قالا ثنا محمد بن إسحاق بن إبراهیم قال سمعت عبد الله بن محمد بن سلیمان بن جعفر الهاشمی یذکر عن أبیه عن جده قال ولدت فاطمة رضی الله عنها سنة إحدی وأربعین من مولد رسول الله صلی الله علیه وسلم.
عبد الله بن محمد هاشمی از اجدادش نقل کرده است که فاطمه در چهل و یکمین سال تولد رسول خدا به دنیا آمده است.
الحاکم النیسابوری ابو عبدالله محمد بن عبدالله (متوفای۴۰۵ هـ) المستدرک علی الصحیحین ج۳ ص۱۷۶ تحقیق: مصطفی عبد القادر عطا ناشر: دار الکتب العلمیة - بیروت الطبعة: الأولی ۱۴۱۱هـ - ۱۹۹۰
ب: تولد حضرت زهرا (سلام الله علیها) در سال پنجم بعثت (هشت سال قبل از هجرت)
طبق یک نظریه دیگر علمای اهل سنت تاریخ ولادت حضرت زهرا (سلام الله علیها) را هشت سال قبل از هجرت می‌داند که دقیقاً پنج سال بعد از بعثت می‌شود زیرا رسول خدا (صلی الله علیه وآله) در مکه مکرمه سیزده سال بودند و عدد هشت وقتی از سیزده کسر شود عدد پنج باقی می‌ماند در نتیجه تولد حضرت زهرا سلام الله علیها در سال پنجم بعثت می‌شود.
مسعودی در کتاب مروج الذهب در بحث سالهای بعد از هجرت می‌نویسد:
وقد قیل: إن مولد فاطمة رضی اللّه تعالی عنها کان قبل الهجرة بثمان سنین.
و به تحقیق گفته شده است که ولادت فاطمه (رضی الله عنها) هشت سال قبل از هجرت بوده است.
المسعودی ابوالحسن علی بن الحسین بن علی (متوفای۳۴۶هـ) مروج الذهب ج۱ ص۲۸۵ طبق برنامه الجامع الکبیر.
از آنجایی که مسعودی اقوال دیگری را نقل نکرده روشن می‌شود که وی این قول را قبول دارد از همین جهت است که با حرف تحقیق «قد» میاورد.
ابن حجر در فتح الباری عینی در عمدة القاری و مبارکفوری در تحفة الاحوذی تصریح کرده اند که فاطمه در اسلام متولد شده است:
(قوله باب مناقب فاطمة) أی بنت رسول الله صلی الله علیه وسلم رضی الله تعالی عنها وأمها خدیجة علیها السلام ولدت فاطمة فی الاسلام وقیل قبل البعثة
العسقلانی الشافعی أحمد بن علی بن حجر ابوالفضل (متوفای۸۵۲ هـ) فتح الباری شرح صحیح البخاری ج۷ ص۸۱ تحقیق: محب الدین الخطیب ناشر: دار المعرفة - بیروت.
العینی الغیتابی الحنفی بدر الدین ابومحمد محمود بن أحمد (متوفای ۸۵۵هـ) عمدة القاری شرح صحیح البخاری ج ۱۶ ص۲۴۹ ناشر: دار إحیاء التراث العربی – بیروت.
المبارکفوری أبو العلا محمد عبد الرحمن بن عبد الرحیم (متوفای۱۳۵۳هـ) تحفة الأحوذی بشرح جامع الترمذی ج۱۰ ص۲۵۰ دار الکتب العلمیة – بیروت.
اقوال شیعه الف: سال پنجم بعثت (قول مشهور)
قول مشهور در میان شیعه این است که حضرت زهرا (سلام الله علیها) پنج سال بعد از بعثت و نبوت پیامبر به دنیا آمده است و روایات صحیح این را تأیید می‌کند.
روایت اول از امام سجاد علیه السلام: (با سند صحیح)
یکی از روایات صحیحی که این قول را تأیید می‌کند روایت امام سجاد (علیه السلام) است که آن را مرحوم کلینی با این عبارت و سند نقل کرده است:
۵۳۶ - ابْنُ مَحْبُوبٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ سَعِیدِ بْنِ الْمُسَیَّبِ قَالَ سَأَلْتُ عَلِیَّ بْنَ الْحُسَیْنِ علیه السلام ابْنُ کَمْ کَانَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام یَوْمَ أَسْلَمَ فَقَالَ أَ وَ کَانَ کَافِراً قَطُّ إِنَّمَا کَانَ لِعَلِیٍّ علیه السلام حَیْثُ بَعَثَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ رَسُولَهُ صلی الله علیه وآله عَشْرُ سِنِینَ وَ لَمْ یَکُنْ یَوْمَیِذٍ کَافِراً وَ لَقَدْ آمَنَ بِاللَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی وَ بِرَسُولِهِ صلی الله علیه وآله وَ سَبَقَ النَّاسَ کُلَّهُمْ إِلَی الْإِیمَانِ بِاللَّهِ وَ بِرَسُولِهِ صلی الله علیه وآله وَ إِلَی الصَّلَاةِ بِثَلَاثِ سِنِین...
قَالَ فَقُلْتُ لِعَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ علیه السلام فَمَتَی زَوَّجَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله فَاطِمَةَ مِنْ عَلِیٍّ علیه السلام فَقَالَ بِالْمَدِینَةِ بَعْدَ الْهِجْرَةِ بِسَنَةٍ وَ کَانَ لَهَا یَوْمَیِذٍ تِسْعُ سِنِینَ قَالَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ علیه السلام وَ لَمْ یُولَدْ لِرَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه وآله مِنْ خَدِیجَةَ علیها السلام عَلَی فِطْرَةِ الْإِسْلَامِ إِلَّا فَاطِمَةُ علیها السلام....
سعید بن مسیب می‌گوید: به علی بن الحسین عرض کردم چه زمانی رسول خدا صلی الله علیه وآله فاطمه را به ازدواج علی علیه السلام در آورد فرمود: در مدینه یک سال بعد از هجرت در حالی که زهرا نه سال داشت. امام سجاد علیه السلام فرمود: از حضرت خدیجه بر فطرت اسلام تنها حضرت زهرا به دنیا آمده است (کنایه از این که بعد از اسلام تنها حضرت زهرا از خدیجه متولد شده است)
الکلینی الرازی أبو جعفر محمد بن یعقوب بن إسحاق (متوفای۳۲۸ هـ) الأصول من الکافی ج۸ ص۳۳۹ ناشر: اسلامیه تهران الطبعة الثانیة۱۳۶۲ هـ.ش.
این روایت با همین سند در مختصر بصایر الدرجات نیز آمده است:
الحلی الحسن بن سلیمان (متوفای قرن نهم) مختصر بصایر الدرجات ص۱۳۱ ناشر : منشورات المطبعة الحیدریة - النجف الأشرف چاپ: الأولی۱۳۷۰ - ۱۹۵۰ م
تحلیل روایت:
اولا: در این روایت امام سجاد (علیه السلام) تصریح می‌کند تنها فرزندی که حضرت خدیجه (سلام الله علیها) بعد از اسلام به دنیا آورده حضرت زهرا است:
وَ لَمْ یُولَدْ لِرَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه وآله مِنْ خَدِیجَةَ علیها السلام عَلَی فِطْرَةِ الْإِسْلَامِ إِلَّا فَاطِمَةُ.
ثانیا: عبارت:
فَقَالَ بِالْمَدِینَةِ بَعْدَ الْهِجْرَةِ بِسَنَةٍ وَ کَانَ لَهَا یَوْمَیِذٍ تِسْعُ سِنِینَ.
به صراحت و دقیق سن حضرت زهرا سلام الله علیها را در هنگام ازدواج با محاسبه (۹ = ۱ + ۸) نه ساله بیان می‌کند و در نتیجه ایشان در سال پنجم بعثت به دنیا آمده است.
روایت دوم از امام صادق علیه السلام: (با سند معتبر)
در روایت معتبر دیگری که آن را ابن جریر طبری شیعی با سند معتبر نقل کرده به صراحت امام صادق (علیه السلام) رییس مذهب شیعه تولد حضرت زهرا (سلام الله علیها) را در سال پنجم بعثت می‌داند:
حدثنی أبو الحسین محمد بن هارون بن موسی التلعکبری قال: حدثنی أبی قال: حدثنی أبو علی محمد بن همام بن سهیل (رضی الله عنه) قال: روی أحمد ابن محمد بن البرقی عن أحمد بن محمد الأشعری القمی عن عبد الرحمن بن أبی نجران عن عبد الله بن سنان عن ابن مسکان عن أبی بصیر عن أبی عبد الله جعفر بن محمد (علیه السلام) قال: ولدت فاطمة (علیها السلام) فی جمادی الآخرة یوم العشرین منه سنة خمس وأربعین من مولد النبی (صلی الله علیه وآله). وأقامت بمکة ثمان سنین وبالمدینة عشر سنین وبعد وفاة أبیها خمسة وسبعین یوما.
وقبضت فی جمادی الآخرة یوم الثلاثاء لثلاث خلون منه سنة إحدی عشرة من الهجرة. وکان سبب وفاتها أن قنفذا مولی عمر لکزها بنعل السیف بأمره فأسقطت محسنا ومرضت من ذلک مرضا شدیدا ولم تدع أحدا ممن آذاها یدخل علیها.
امام صادق علیه السلام فرمود: فاطمه علیها السلام در روز بیستم ماه جمادی الاخرة چهل و پنجمین سال تولد پیامبر صلی الله علیه وآله به دنیا آمده است. هشت سال در مکه و ده سال در مدینه زیست و بعد از رحلت پدرش ۷۵ روز زندگی کردند....
الطبری ابی جعفر محمد بن جریر بن رستم (متوفای قرن پنجم) دلایل الامامة ص۱۳۴ تحقیق: قسم الدراسات الإسلامیة - مؤسسة البعثة ناشر: مرکز الطباعة والنشر فی مؤسسة البعثة قم چاپ: الأولی۱۴۱۳
تصحیح سند روایت از سوی علمای شیعه:
این روایت از نظر علمای شیعه معتبر و برخی از بزرگان به صحت و اعتبار آن تصریح کرده اند. مرحوم شیخ عباس قمی می‌نویسد:
وروی محمد بن جریر الطبری الإمامی بسند معتبر عن أبی بصیر عن أبی عبد الله علیه السلام قال: قبضت فاطمة علیها السلام فی جمادی الآخرة یوم الثلاثاء لثلث خلون منه سنة إحدی عشرة من الهجرة وکان سبب وفاتها أن قنفذ مولی عمر لکزها بنعل السیف أمره فأسقطت محسنا...
محمد بن جریر طبری امامی با سند معتبر از ابو بصیر از امام صادق علیه السلام نقل کرده است...
القمی الشیخ عباس(متوفای۱۳۵۹هـ) بیت الأحزان ص۱۸۹ ناشر: دار الحکمة - قم – إیران چاپخانه: أمیر سال چاپ: ۱۴۱۲
سید هاشم هاشمی نیز در بحث هجوم بر خانه وحی بر معتبر بودن سند روایت تصریح کرده و می‌نویسد:
ویؤیده أیضا ما فی البحار ج ۴۳ باب ۷ رقم ۱۱ عن دلایل الإمامة للطبری بسند معتبر عن الصادق علیه السلام: (وکان سبب وفاتها ان قنفذا مولاه لکزها بنعل السیف بأمره فأسقطت محسنا).
آنچه که در بحار.... از کتاب دلایل الامامة طبری با سند معتبر از امام صادق علیه السلام نقل شده این را تأیید می‌کند....
حوار مع فضل الله حول الزهراء (سلام الله علیها) - السید هاشم الهاشمی ص۳۱۰ طبق برنامه مکتبة اهل البیت
سید جعفر مرتضی عاملی از محققان معاصر بعد از نقل این روایت به صحت سند روایت تصریح کرده و می‌نویسد:
وسند الروایة صحیح.
العاملی السید جعفر مرتضی (معاصر) مأساة الزهراء علیها السلام شبهات وردود ج۲ ص ۶۶ ناشر: دار السیرة بیروت - لبنان الطبعة: الثانیة ۱۴۱۸هـ ـ ۱۹۹۷م.
مرحوم آیت الله آقا میرزا جود تبریزی رحمة الله علیه از مراجع فقید شیعه نیز بر معتبر بودن سند اقرار کرده است:
عن دلایل الإمامة للطبری بسند معتبر عن الصادق ( ع)... وکان سبب وفاتها أن قنفذا مولی الرجل لکزها بنعل السیف بأمره فأسقطت محسنا.
صراط النجاة - المیرزا جواد التبریزی ج۳ ص۴۴۱ طبق برنامه مکتبة اهل البیت
ابن جریر طبری همین روایت را با اندک تغییر در سند در جای دیگر این کتابش نیز نقل کرده است:
وحدثنا محمد بن عبد الله قال: حدثنا أبو علی محمد بن همام قال: روی أحمد بن محمد البرقی عن أحمد بن محمد بن عیسی الأشعری القمی عن عبد الرحمن بن أبی نجران عن عبد الله بن سنان عن ابن مسکان عن أبی بصیر عن أبی عبد الله جعفر بن محمد (علیهما السلام) قال: ولدت فاطمة (علیها السلام) فی جمادی الآخرة یوم العشرین منه سنة خمس وأربعین من مولد النبی (صلی الله علیه وآله) فأقامت بمکة ثمان سنین وبالمدینة عشر سنین وبعد وفاة أبیها خمسة وتسعین یوما وقبضت فی جمادی الآخرة یوم الثلاثاء لثلاث خلون منه سنة إحدی عشرة من الهجرة (صلوات الله وسلامه علیها وعلی أبیها وبعلها وبنیها).
دلایل الامامة - محمد بن جریر الطبری (الشیعی) ص ۷۹
روایت سوم از امام باقر علیه السلام
امام باقر (علیه السلام) نیز در این روایت تصریح می‌کند که حضرت زهرا (سلام الله علیها) در سال پنجم بعثت به دنیا آمده است:
عَبْدُ اللَّهِ بْنُ جَعْفَرٍ وَ سَعْدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ جَمِیعاً عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ مَهْزِیَارَ عَنْ أَخِیهِ عَلِیِّ بْنِ مَهْزِیَارَ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ حَبِیبٍ السِّجِسْتَانِیِّ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ ع یَقُولُ وُلِدَتْ فَاطِمَةُ بِنْتُ مُحَمَّدٍ ص بَعْدَ مَبْعَثِ رَسُولِ اللَّهِ بِخَمْسِ سِنِینَ وَ تُوُفِّیَتْ وَ لَهَا ثَمَانَ عَشْرَةَ سَنَةً وَ خَمْسَةٌ وَ سَبْعُونَ یَوْما.
حبیب سجستانی می‌گوید: از ابو جعفر امام باقر علیه السلام شنیدم که می‌فرمود: فاطمه دختر رسول خدا صلی الله علیه وآله پنج سال بعد از بعثت رسول خدا صلی الله علیه وآله متولد شده است....
الکلینی الرازی أبو جعفر محمد بن یعقوب بن إسحاق (متوفای۳۲۸ هـ) الأصول من الکافی ج۱ ص۴۵۷ ناشر: اسلامیه تهران الطبعة الثانیة۱۳۶۲ هـ.ش.
نتیجه این که طبق این روایات صحیح و معتبر حضرت زهرا در سال پنجم بعثت به دنیا آمده و قول مشهور بر این مستندات قوی و صحیح استوار است.
سخنان علمای شیعه طرفدار این قول:
در طول تاریخ از علمای شیعه بزرگانی بوده اند که به صراحت این قول را تأیید کرده اند که در این قسمت به سخنان برخی آنها اشاره می‌کنیم:
۱. محمد بن یعقوب کلینی (متوفای۳۲۸هـ)
مرحوم ثقة الاسلام کلینی از محدثان مورد اعتماد شیعه در اصول کافی بابی را در تحت عنوان «بَابُ مَوْلِدِ الزَّهْرَاءِ فَاطِمَةَ علیها السلام» باز کرده و در همان ابتدا تصریح اینگونه تصریح می‌کند:
وُلِدَتْ فَاطِمَةُ عَلَیْهَا وَ عَلَی بَعْلِهَا السَّلَامُ بَعْدَ مَبْعَثِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه وآله بِخَمْسِ سِنِینَ وَتُوُفِّیَتْ علیها السلام وَلَهَا ثَمَانَ عَشْرَةَ سَنَةً وَ خَمْسَةٌ وَ سَبْعُونَ یَوْماً وَ بَقِیَتْ بَعْدَ أَبِیهَا صلی الله علیه وآله خَمْسَةً وَ سَبْعِینَ یَوْماً.
فاطمه که بر ایشان و همسرشان درود خداوند باد در سال پنجم بعثت رسول خدا صلی الله علیه وآله به دنیا آمده است. و هنگامی که وفات یافت هجده سال و هفتاد و پنج روز از عمرش می‌گذاشت و بعد از پدرش هفتاد و پنج روز در این دنیا باقی ماند.
الکلینی الرازی أبو جعفر محمد بن یعقوب بن إسحاق (متوفای۳۲۸ هـ) الأصول من الکافی ج۱ ص۴۵۸ ناشر: اسلامیه تهران الطبعة الثانیة۱۳۶۲ هـ.ش.
۲. کاتب بغدادی (متوفای ۳۲۵هـ)
مرحوم آیت الله العظمی مرعشی نجفی در کتاب «مجموعة نفیسة» هفت تا از کتابهای علمای شیعه را که در باره ائمه (علیهم السلام) تألیف کرده اند در یک مجموعه جمع آوری کرده از جمله کتاب «تاریخ الأیمة» کاتب بغدادی است.
آیت الله مرعشی در همان ابتدا ایشان را اینگونه معرفی کرده است:
۱. تاریخ الأیمة علیهم السلام تألیف الحافظ الثقة الأقدم أبی بکر محمد ابن أحمد بن عبد الله بن إسماعیل بن أبی الثلج الکاتب البغدادی المولود سنه ۲۳۷ ه ق والمتوفی سنه ۳۲۵ ق أو سنه ۳۲۳ ق أو سنه ۳۲۲ ق
تاریخ ائمه علیهم السلام تألیف حافظ ثقه از علمای گذشته ابو بکر محمد بن احمد بن عبد الله بن اسماعیل بن ابی ثلج کاتب بغدادی که در سال ۲۳۷ متولد شده و در سال ۳۲۲ یا ۳۲۳ و یا سال ۳۲۵ وفات یافته است.
کاتب بغدادی در باره حضرت زهرا سلام الله علیها به صورت مفصل توضیح داده که تاریخ دقیق تولد وفات آن حضرت را بیان می‌کند:
فاطمة الزهراء علیها السلام قال ولدت فاطمة علیها السلام بعد ما أظهر الله نبوته بخمس سنین وقریش تبنی البیت وتوفیت ولها ثمانی عشر سنة وخمسه وسبعون یوما وکان عمرها مع النبی صلی الله علیه وآله بمکة ثمانی سنین وهاجرت مع النبی صلی الله علیه وآله إلی المدینة وأقامت بالمدینة عشر سنین وأقامت مع أمیر المؤمنین علیه السلام من بعد وفاة رسول الله صلی الله علیه وآله خمسة وسبعین یوما وولدت الحسن بن علی علیهما السلام ولها إحدی عشرة سنة بعد الهجرة.
فاطمه علیها السلام بعد از پنج سال که نبوت پیامبر را خداوند ظاهر ساخت به دنیا آمد در حالی قریش خانه کعبه را بنا کردند. آن حضرت ۱۸ سال ۷۵ روز داشت که وفات یافت. دوران عمر مبارکش با پیامبر اسلام (صلی الله علیه وآله) در مکه ۸ سال و بعد از هجرت در مدینه ۱۰ سال بود. بعد از وفات آن حضرت با امیر مؤمنان علیه السلام ۷۵ روز باقی ماند و زمانی‌که حسن بن علی متولد شد ۱۱ سال از عمر شریفش می‌گذشت.
الکاتب البغدادی محمد بن احمد ابن أبی الثلج (متوفای ۳۲۵هـ) تاریخ الأیمة ص۷ ناشر: مکتب آیة الله العظمی المرعشی النجفی – قم سال چاپ: ۱۴۰۶
۳. حسین بن حمدان خصیبی (متوفای۳۳۴هـ)
خصیبی نیز می‌نویسد:
باب سیدة النساء (علیها السلام) قال السید الحسین بن حمدان الخصیبی بإسناده: ولدت فاطمة بنت رسول الله (صلی الله علیه وآله) بعد خمس سنین من ظهور الرسالة ونزول الوحی ومن بناء الحرم الذی أراد أبرهة ابن الصباح الجبار خرابه
... فاطمه دختر رسول خدا (صلی الله علیه وآله) بعد از پنج سال ظهور رسالت و نزول وحی و بعد از بناء حرم که ابرهه جبار اراده خراب کردنش را داشت متولد شده است.
الخصیبی الحسین بن حمدان (متوفای۳۳۴هـ) الهدایة الکبری ص۱۷۵ ناشر: مؤسسة البلاغ للطباعة والنشر والتوزیع - بیروت – لبنان چاپ: الرابعة سال چاپ: ۱۴۱۱ - ۱۹۹۱ م
۴. فتال نیشابوری: (متوفای ۵۰۸هـ)
ایشان از علمای قرن پنجم هجری است و در کتابش می‌نویسد:
اعلم أن فاطمة الزهراء ولدت بعد النبوة بخمس سنین وبعد الاسراء بثلاث سنین... وقبض النبی ولفاطمة علیها السلام یومیذ ثمانی عشرة سنة وعاشت بعد أبیها اثنین وسبعین یوما.
بدان که فاطمه زهرا پنج سال بعد از نبوت و سه سال بعد از معراج متولد شد ... وقتی رسول خدا از دنیا رفت فاطمه هجده سال سن داشت و بعد از پدرش هفتاد و پنج روز زنده بودند.
النیسابوری ابو علی محمد بن الفتال (الشهید ۵۰۸هـ) روضة الواعظین تحقیق: السید محمد مهدی السید حسن الخرسان ناشر: منشورات الرضی ـ قم.
۵. طبرسی (متوفای۵۴۸هـ)
مرحوم طبرسی نیز تولد آن حضرت را در سال پنجم بعثت و سه سال بعد از معرج رسول خدا (صلی الله علیه وآل) می‌داند:
ولدت فاطمة علیها السلام بنت رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم بمکة فی العشرین من جمادی الاخر سنه خمس من البعث وبعد الاسراء بثلث سنین...
الطبرسی أبی علی الفضل بن الحسن (متوفای۵۴۸هـ) تاج الموالید فی موالید الأیمة ووفیاتهم ص ۲۱ ناشر: مکتب آیة الله العظمی المرعشی النجفی – قم چاپخانه : الصدر سال چاپ: ۱۴۰۶
۶. ابن خشاب: (متوفای۵۶۷هـ)
ابن خشاب روایات امام باقر و امام صادق (علیهما السلام) را نقل کرده و تصریح می‌کنند که این بزرگواران فرموده اند: فاطمه زهرا پنج سال بعد از این که خداوند نبوت پیامبرش را آشکار ساخت و وحی خود را بر ایشان نازل کرد متولد شد:
(ذکر حالات فاطمة الزهراء ع) عن محمد بن سنان عن محمد بن مسکان عن أبی بصیر عن أبی عبد الله الصادق علیه السلام وحدثنا صدقة بن موسی حدثنا أبی عن الحسن بن محبوب عن هشام بن سالم عن حبیب السجستانی عن أبی جعفر محمد بن علی قالا: ولدت فاطمة بعد ما أظهر الله بنوة نبیه وانزل علیه الوحی بخمس سنین وقریش تبنی البیت وتوفیت ولها ثمانیة عشر سنة وخمسة وسبعین یوما. وفی روایة صدقة ثمانیة سنین.
البغدادی عبد الله بن النصر ابن الخشاب (متوفای۵۶۷هـ) تاریخ موالید الأیمة ص۱۰ ناشر: مکتب آیة الله العظمی المرعشی النجفی – قم چاپخانه: الصدر سال چاپ: ۱۴۰۶
۷. ابن شهر آشوب (متوفای۵۸۸هـ)
ابن شهر آشوب به صورت مفصل اینگونه توضیح داده است:
ولدت فاطمة بمکة بعد النبوة بخمس سنین وبعد الاسراء بثلاث سنین فی العشرین من جمادی الآخرة وأقامت مع أبیها بمکة ثمانی سنین ثم هاجرت معه إلی المدینة فزوجها من علی بعد مقدمها المدینة بسنتین أول یوم من ذی الحجة وروی انه کان یوم السادس.
فاطمه در مکه پنج سال بعد از نبوت و سه سال بعد از معراج در بیستم ماه جمادی الاخر به دنیا آمد. و همراه پدرش در مکه هشت سال ماند. و در سال دوم هجرت روز اول ذی حجه با علی علیه السلام ازدواج کرد....
ابن شهرآشوب رشید الدین أبی عبد الله محمد بن علی السروی المازندرانی (متوفای۵۸۸هـ) مناقب آل أبی طالب ج۳ ص۱۳۲ تحقیق: لجنة من أساتذة النجف الأشرف ناشر: المکتبة والمطبعة الحیدریة ۱۳۷۶هـ ـ ۱۹۵۶م.
۸. محمد باقر کجوری (متوفای ۱۳۱۳هـ)
ایشان نیز تصریح دارد که حضرت زهرا سلام الله علیها چهل و پنج سال بعد از عام الفیل و تولد پیامبر به دنیا آمده است:
وأقول: ولدت فاطمة الزهراء (علیها السلام) یوم الجمعة - علی الروایة الصحیحة - لخمس وأربعین سنة بعد عام الفیل وبعد ولادة أبیها (صلی الله علیه وآله وسلم) فی عهد یزدجرد بن شهریار ملک العجم فی مکة المعظمة
می‌گویم: فاطمه زهرا (علیها السلام) روز جمعه (بنا به روایت صحیح) در سال ۴۵ بعد از عام الفیل و بعد از ولادت پدرش در زمان یزد جرد بن شهریار پادشاه عجم در مکه معظمه به دنیا آمد.
الکجوری محمد باقر(متوفای ۱۳۱۳هـ) الخصایص الفاطمیة ج۱ ص۴۰۴ تحقیق: ترجمة: سید علی جمال أشرف ناشر: انتشارات الشریف الرضی چاپ: الأولی سال چاپ: ۱۳۸۰ ش
۹. شیخ عباس قمی (متوفای۱۳۵۹هـ)
ایشان در کتاب بیت الاحزان می‌نویسد:
ولدت فاطمة صلوات الله علیها فی جمادی الآخرة یوم العشرین منها سنة خمس وأربعین من مولد النبی صلوات الله علیه وآله وکان بعد مبعثه بخمس سنین کما روی عن الصادقین علیهما السلام...
فاطمه که درود خداوند بر او باد در روز بیستم جمادی الثانی در چهل و پنجمین سال تولد پیامبر صلی الله علیه وآله و بعد از پنج سال بعثت آن حضرت به دنیا آمد چنانچه امام باقر و امام صادق علیه السلام روایت شده است.
القمی الشیخ عباس(متوفای۱۳۵۹هـ) بیت الأحزان ص۱۹ ناشر: دار الحکمة - قم – إیران چاپخانه: أمیر سال چاپ: ۱۴۱۲
در کتاب دیگرش نیز همین تعبیر را دارند.
الأنوار البهیة - الشیخ عباس القمی ص۵۳
۱۰. سید محسن امین (متوفای۱۳۷۱هـ)
سید محسن امین ابتدا به قول شیخ طوسی و شیخ مفید که سال تولد حضرت را سال دوم بعثت می‌دانند اشاره کرده و پس از آن می‌نویسد:
وفی روایة أخری سنة خمس من المبعث وقال الکلینی وابن شهرآشوب ولدت بعد المبعث بخمس سنین وهو المروی عن الباقر علیه السلام وهو المشهور بین أصحابنا.
در روایت دیگر سال پنجم بعثت آمد که قول کلینی و ابن شهر آشوب همین است و از امام باقر علیه السلام نیز همین روایت شده و این قول مشهور میان اصحاب امامیه است.
الأمین السید محسن (متوفای۱۳۷۱هـ) أعیان الشیعة ج۱ ص۳۰۷ تحقیق وتخریج: حسن الأمین ناشر: دار التعارف للمطبوعات - بیروت – لبنان سال چاپ: ۱۴۰۳ - ۱۹۸۳ م
نتیجه:
همانگونه که سید محسن امین تصریح کرده قول مشهور در میان امامیه در تولد حضرت زهرا سلام الله علیها پنجمین سال بعثت رسول خدا (صلی الله علیه وآله) است که مستند به روایات صحیح است.
ب: سال دوم بعثت
سه تن دیگر از علمای شیعه همانند شیخ مفید شیخ طوسی و کفعمی گفته اند که تولد حضرت زهرا (سلام الله علیها) در سال دوم بعثت اتفاق افتاده است.
شیخ مفید رحمة الله علیه می‌نویسد:
شهر جمادی الآخرة... وفی الیوم العشرین منه سنة اثنتین من المبعث کان مولد السیدة الزهراء فاطمة بنت رسول الله علیهما السلام...
ماه جمادی الاخر.. در روز بیستم این ماه در سال دوم بعثت زمان تولد حضرت زهرا سلام الله علیها دختر رسول خداست.
البغدادی الشیخ المفید محمد بن محمد بن النعمان ابن المعلم أبی عبد الله العکبری (متوفای ۴۱۳هـ) مسار الشیعة ص ۵۴ ناشر: مکتب آیة الله العظمی المرعشی النجفی – قم چاپ: سال چاپ: ۱۴۰۶
شیخ طوسی شاگرد شیخ مفید نیز بر این عقیده است:
وفی الیوم العشرین منه سنة اثنتین من المبعث کان مولد فاطمة علیها السلام فی بعض الروایات وفی روایة أخری: سنة خمس من المبعث.
طبق برخی روایات در روز بیستم سال دوم بعثت فاطمه علیها سلام متولد شده است. وطبق برخی روایات سال پنج بعثت بوده است.
الطوسی الشیخ ابوجعفر محمد بن الحسن بن علی بن الحسن (متوفای۴۶۰هـ) مصباح المتهجد ص ۷۹۳ ناشر: مؤسسة فقه الشیعة - بیروت – لبنان چاپ: الأولی سال چاپ: ۱۴۱۱ - ۱۹۹۱ م
کفعمی عاملی نیز متوفای نهم هجری است نیز همین عقیده را دارد:
وفی عشریه سنة اثنتین من المبعث کان مولد فاطمة علیها السلام وقیل سنة خمس من المبعث.
العاملی الکفعمی إبراهیم بن علی الحسن (متوفای ۹۰۵هـ) المصباح ص۵۱۲ اشر : مؤسسة الأعلمی للمطبوعات – بیروت
همانگونه که مشاهده می‌شود طرفداران این قول در اقلیت است و علاوه بر آن مخالف روایات صحیحی است که تولد حضرت را در سال پنجم بعثت می‌دانند. از این جهت این قول مردود و مورد قبول نیست.
ضمن این که ممکن است این بزرگواران سه سال دعوت مخفیانه رسول خدا صلی الله علیه وآله را به حساب نیاورده باشند که در این صورت با نظریه مشهور مطابق خواهد شد .
نتیجه:
طبق قول مشهور در میان علمای شیعه که مستند به روایات صحیح است حضرت فاطمه زهرا (سلام الله علیها) در بیستم ماه جمادی الثانی سال پنج بعثت به دنیا آمده است و یکی از اقوال اهل سنت نیز همین است.
موفق باشید
گروه پاسخ به شبهات
مؤسسه تحقیقاتی حضرت ولی عصر (عج)
موسسه حضرت ولیعصر(عج)
