سوره هل اتی درشأن پنج تن آل عبا

حسن و حسین علیهما السلام در کودکی بیمار شدند. رسول خدا صلی الله علیه و آله همراه دو نفر از اصحاب از آنها عیادت کرد.
یکی از اصحاب به علی علیه السلام عرض کرد:
چه خوب بود برای شفای دو فرزندت نذری برای خدا می‌کردی.
حضرت علی علیه السلام فرمود: نذر می‌کنم اگر خوب شدند سه روز را روزه بگیرم.فاطمه نیز چنین گفت.
حسن و حسین علیهما السلام هم گفتند:
ما نیز سه روز روزه می‌گیریم.فضه، کنیز آنان، نیز همین نذر را کرد.

چندی نگذشت که حسن و حسین علیهما السلام شفا یافتند. همه به نذر خود وفا کردند و روزه گرفتند، اما برای افطار چیزی در خانه نبود.

علی علیه السلام نزد یکی از همسایگان یهودی اش که پشم‌باف بود و شمعون نام داشت رفت و گفت:
آیا حاضری دختر محمد مقداری پشم برای تو بریسد و تو در برابرش کمی جو بدهی؟
شمعون گفت: بله. و به او کمی پشم داد.
فاطمه علیهاسلام یک‌سوم آن پشم را ریسید و یک صاع جو از شمعون گرفت. آن را آرد کرد و با آن پنج قرص نان پخت؛ برای هر نفر یک قرص نان.

علی علیه السلام نماز مغرب را با پیامبر خدا گزارد و به منزل آمد. سفره را گستردند و هر پنج نفر سر سفره نشستند. هنگامی که امیرالمومنین اولین تکه را کند، ناگاه مسکینی در خانه را زد و گفت:
السلام علیکم یا اهل بیت محمد. من مسلمان مسکینی هستم. از آنچه می‌خورید به من بخورانید. خداوند از نعمت‌های بهشت به شما بدهد!» همه اهل خانه هر پنج قرص نان را به مسکین دادند، شب را گرسنه خوابیدند و چیزی جز آب نخوردند.

فردای آن روز را نیز روزه گرفتند. فاطمه سلام الله علیها یک سوم دیگر از پشم را ریسید و یک صاع دیگر از جو را آرد کرد و پنج قرص نان پخت. بعد از نماز مغرب، همین که سر سفره نشستند، یتیمی به در خانه آمد و گفت:
السلام علیکم اهل بیت محمد. من یتیمی مسلمان هستم. از آنچه می‌خورید به من نیز بدهید. خداوند شما را از نعمت‌های بهشتی اطعام کند.همه اهل خانه، آن شب را نیز گرسنه سپری کردند و چیزی جز آب نخوردند.

فردا نیز همین اتفاق تکرار شد و این بار اسیری از مشرکین به در خانه آمد و گفت:
السلام علیکم یا اهل بیت محمد ما را اسیر می‌کنید و به بند می‌کشید، اما به ما غذا نمی‌دهید؟ آن شب نیز همه نان‌های خود را به اسیر دادند و با آب افطار کردند و گرسنه خوابیدند.

فردای آن روز علی، حسن و حسین را نزد رسول خدا برد. آنها از فرط گرسنگی مانند جوجه به خود می‌لرزیدند. پیامبر با دیدن آنان فرمود:« ای اباالحسن، حالت شما مرا سخت ناراحت می‌کند. نزد دخترم فاطمه برویم.»نزد فاطمه رفتند و دیدند او در محراب خود، از گرسنگی دچار ضعف شدیدی شده و چشمانش گود افتاده است.

پیامبر او را به سینه چسباند و گفت: « به خدا پناه می‌برم. شما سه روز است که گرسنه‌اید!»
جبرییل نازل شد و گفت: « ای محمد، آنچه را خداوند برای تو در باره اهل بیت مهیا ساخته است، بگیر.» پیامبر فرمود: چیست؟
جبرییل آیات آغازین سوره‌ی « هل اتی » را قرایت کرد تا رسید به آیه «انّ هذا کان لکم جزاء و کان سعیکم مشکورا.»

در روایتی دیگر از امام باقر علیه السلام آمده است که جبرییل در روز چهارم با ظرفی پر از گوشت فرود آمد. اهل بیت از آن خوردند تا سیر شدند، ولی چیزی از غذا کاسته نشد. حسین علیه السلام با مقداری از آن غذا از خانه خارج شد. زنی یهودی به او گفت:
شما که همیشه در گرسنگی به سر می‌برید این غذا از کجاست؟ مقداری از آن به من بده.

حسین علیه السلام دست خود را دراز کرد که غذا را به او بدهد اما جبرییل فرود آمد و غذا را از دست حسین گرفت و به سوی آسمان برد. پیامبر خدا فرمود:

اگر حسین نخواسته بود از این غذا به آن زن بدهد، این ظرف غذا تا روز قیامت نزد اهل بیتم باقی بود؛ از آن می‌خوردند و هیچ‌گاه چیزی از آن کم نمی‌شد.

اهل بیت (علیه السلام) در سورۀ هل أتی


بدون شک آیاتی زیادی در باره اهل بیت (علیه السلام) نازل شده است؛ ولی متاسفانه عده ای به انحای مختلف تلاش دارند که فضایل و مناقب اهل بیت (علیه السلام) را انکار نمایند واقوال شاذ و نادر را بر اقوال مشهور ترجیح بدهند، شاید به این تر تیب به خیال باطل شان فضایل اهل بیت (علیه السلام) را از اذهان مسلمانان محو ونابود سازند. سوره ی هل اتی – که انسان، دهر، ابرار وامشاج نیز خوانده می‌شود – عده ای را وادار به موضع گیری تند درقبال اهل بیت (علیه السلام) نموده است! دراین نوشته سعی برآن است که به دو پرسش: سوره هل اتی در کجا نازل شده است؟ و سوره هل اتی در شان چه کسی نازل شده است؟ پاسخ داده شود. سوره هل اتی در کجا نازل شده است؟ تمام مفسرین شیعه و اکثر مفسرین اهل سنت عقدیده دارند که این سوره در مدینه نازل شده است و ازجمله سور مدنی است. کلمه “اسیر” موید خوبی برای قول مشهور است ؛زیرا این کلمه در مکه کاربرد نداشت. بعد ازجنگ بدر، احد و … که مسلمانان موفق به گرفتن اسیر شدند، این واژه کاربرد پیدا نمود. برخلاف قول مشهورتعداد انگشت شماری از علمای اهل سنت بر این باورند که سوره هل اتی در مکه نازل شده است. ازبین این افراد تنها کسی که خواسته است با دلیل و مدرک صحبت کند،آقای سید قطب است. او دلیل و مؤید‌هایش را این گونه بیان می‌کند:« دربعضی از روایات آمده است که این سوره مدنی است؛ اما ازموضع، سیاق وعلامات آیات بدست می‌آید که این سوره از سوره‌های کلّی است. مؤید این مدعا این است که که خداوند در این سوره نعمت‌های بهشتی را به طور مفصل مطرح نموده است وعذاب‌های غلیظ قیامت را یاد آوری نموده است. مؤید دیگر این مدعا این است که خداوند در این سوره پیامبرش را دعوت به صبر و بردباری کرده و از اطاعت آثم و کفور برحذر داشته است؛ همچنان که همین دستورات در سوره‌های قلم، مزمل و مدثر – که مکی هستند – آمده است.

با توجه به این شواهد مدنی خواندن این سوره به نظر ماخیلی ضعیف و بی ارزش است. » بررسی ادله¬ی سید قطب
متاسفانه آقای سید قطب فقط در سوره ی هل اتی ادله اش را قبول دارد و در آیات و سوره‌های دیگر قرآن کریم این دلایل را فراموش کرده ویا قبول ندارد. برای نمونه او سوره ی حج را – به جز آیه‌های ۵۲-۵۵ – مدنی می‌داند؛ در حالی که عذاب‌های یاد شده در این سوره شدید تر از سوره هل اتی است.: « * یَأَیُّهَا النَّاسُ اتَّقُواْ رَبَّکُمْ إِنَّ زَلْزَلَةَ السَّاعَةِ شیَ‏ْءٌ عَظِیمٌ(۱) یَوْمَ تَرَوْنَهَا تَذْهَلُ کُلُّ مُرْضِعَةٍ عَمَّا أَرْضَعَتْ وَ تَضَعُ کُلُّ ذَاتِ حَمْلٍ حَمْلَهَا وَ تَرَی النَّاسَ سُکَارَی‏ وَ مَا هُم بِسُکَارَی‏ وَ لَاکِنَّ عَذَابَ اللَّهِ شَدِید» «ای مردم، از پروردگار خود پروا کنید، چرا که زلزله رستاخیز امری هولناک است. (
۱) روزی که آن را ببینید، هر شیردهنده‏ای آن را که شیر می‏دهد [از ترس‏] فرو می‏گذارد، و هر آبستنی بار خود را فرو می‏نهد، و مردم را مست می‏بینی و حال آنکه مست نیستند، ولی عذاب خدا شدید است.» همین طور در سوره الرحمن – که طبق روایت ابن عباس و ابن الضریس و دیگران در مدینه نازل شده است – مملو از نعمت‌های مفصل بهشتی و عذاب‌های غلیظ روز قیامت است. سید قطب مدعای دومش را نیز فقط در سوره انسان قبول دارد. در موارد دیگر به این نکته توجه ندارد. برای روشن شدن مطلب به این دو آیه توجه کنید:« فَاصْبرِْ لِحُکمْ‏ِ رَبِّکَ وَ لَا تُطِعْ مِنهُْمْ ءَاثِمًا أَوْ کَفُورًا» «پس در برابر فرمان پروردگارت شکیبایی کن، و از آنان گناهکار یا ناسپاسگزار را فرمان مَبَر.» [۶] «وَ اصْبرِْ نَفْسَکَ مَعَ الَّذِینَ یَدْعُونَ رَبَّهُم بِالْغَدَوةِ وَ الْعَشیِ‏ِّ یُرِیدُونَ وَجْهَهُ وَ لَا تَعْدُ عَیْنَاکَ عَنهُْمْ تُرِیدُ زِینَةَ الْحَیَوةِ الدُّنْیَا وَ لَا تُطِعْ مَنْ أَغْفَلْنَا قَلْبَهُ عَن ذِکْرِنَا وَ اتَّبَعَ هَوَیهُ وَ کاَنَ أَمْرُهُ فُرُطًا» «و با کسانی که پروردگارشان را صبح و شام می‏خوانند [و] خشنودی او را می‏خواهند، شکیبایی پیشه کن، و دو دیده‏ات را از آنان برمگیر که زیور زندگی دنیا را بخواهی، و از آن کس که قلبش را از یاد خود غافل ساخته‏ایم و از هوس خود پیروی کرده و [اساس‏] کارش بر زیاده‏روی است، اطاعت مکن‏» عجیب است که سید قطب می‌گوید: آیه دوم در مدینه و آیه اول در مکه نازل شده است. ظاهرا سید قطب تلاش دارد که با مکی قلمداد کردن این سوره،از همین ابتدا خیالش رااز بابت این فضیلت اهل بیت (علیه السلام) راحت سازد.

سوره ی هل اتی درباره چه کسانی نازل شده است؟

تمام علما و مفسرین شیعه و اکثر علما و مفسرین اهل سنت بر این باورند که سوره هل اتی در شأن اهل بیت(علیه السلام) نازل شده است. داستان شأن نزول این سوره را از ابن عباس این گونه نقل کرده اند: حسنین(علیه السلام) بیمار شده بودند و پیامبر بزرگ اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) با عده ای از یارانش به عیادت آن دو بزرگوار رفتند و ضمن احوال پرسی، پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) به حضرت علی (علیه السلام) پیشنهاد کرد که: چه خوب بود برای شفای فرزندانت نذر می‌کردی. که در اثر این پیشنهاد اهل بیت (علیه السلام) نذر کردند اگر حسنین شفا پیدا کنند سه روز پیاپی روزه بگیرند. در اثر این نذر حسنین شفا یافتند و حضرت علی (علیه السلام) برای ادای نذر سه صاع جو از شمعون خیبری قرض گرفت و فاطمه زهرا (سلام الله علیها) یک صاع آن را آسیاب کرد وپخت. وقتی برای افطار دور هم جمع شدند صدای سایلی را شنیدند که درخواست غذا داشت و اهل بیت (علیه السلام) همگی غذایشأن را به مسکین دادند وشب دوم و سوم نیز به ترتیب غذایشان را به یتیم و اسیر انفاق کردند و خودشأن با آب افطار نمودند. صبح روز چهارم حضرت علی (علیه السلام) دست حسنین را گرفت و به نزد رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) رفتند وقتی پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) آنها را به آن وضعیت دید خیلی ناراحت شد. سپس همگی به نزد فاطمه(سلام الله علیها) برگشتند. آن بانو مشغول عبادت بود، ولی از شدت گرسنگی نای ایستادن نداشت. این منظره برای رسول خدا بسیارگران تمام شد. در همین هنگام بود که جبرییل امین نازل شد و سوره هل اتی را بر پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) قرایت نمود. علامه امینی این داستان را از ۳۴ تن از علمای اهل سنت نقل کرده است. علامه شوشتری همین داستان را از۷۵ کتاب معتبر اهل سنت نقل کرده است. تمام این افراد قبول دارند که این سوره در شأن اهل بیت (علیه السلام) نازل شده است.
سوره¬ی هل اتی در اشعار شاعران شاعران که عضو حساس جامعه هستند، همیشه حوادث مهم تاریخی را در قالب شعر از خود به یادگار گذاشته اند.
نازل شدن سوره هل اتی در شأن اهل بیت(علیه السلام) نیز یکی از حوادث مهم تاریخی بوده است که توجه شاعران را به خود جلب کرده است.
شافعی امام شافعیه درباره این داستان چنین سروده است: الی م الی م و حتی متی *** اعاتب فی حب هذا الفتی فهل زوجت فاطمه غیره *** و فی غیره هل اتی، هل اتی « تا کی و تا چه وقت و تا چه زمانی در راه دوستی این جوانمرد (علی) باید ملامت بشوم. آیا جز او کسی به همسری فاطمه (سلام الله علیها) برگزیده شد؟ آیا سوره هل اتی درباره دیگری نازل شد؟»
ابن معتوق مصری نیز در شعری که در باره اهل بیت (علیه السلام) سروده است این فضیلت را این گونه یاد آوری می‌کند:
سل الحوامیم هل فی غیرهم نزلت *** و هل اتی، هل اتی الا بمدحهم «سؤال کن آیا (حوامیم) درباره غیر اهل بیت(علیه السلام) نازل شده است؟ و مگر سوره هل اتی در مدح اهل بیت (علیه السلام) نازل نشده است؟»
عبدالباقی عمری فاروقی از مشهورترین شعرای قرن سیزدهم هجری ویکی از بزرگان ادباء عراق در عهد عثمانی که نسبش با سی و شش واسطه به عمر بن خطاب می‌رسد این شعر را سروده است. وسایل هل اتی نص بحق علی *** اجبته (هل اتی) نص بحق علیٍِ فظننی اذغدا متی الجواب له *** عین السؤال صدی من صفحة الجبلٍ ومادری لادری جدا و لاهزلاً *** انی بذاک اردت الجد با الهزل « پرسش کننده ای پرسید: آیا آیه ای در شأن علی نازل شده است؟ جواب دادم، هل اتی نص خداوند بر فضیلت اوست. وقتی دید جواب من – درلفظ – عین سؤال اوست، تصور کرد که کوه صدا را منعکس کرد. جدا ندانست که من شوخی نکردم؛ بلکه به طور جدی حقیقتی را در جواب او گفتم.» [۱۳] فرید الدین عطاردر باره این داستان چنین سروده است:
گذشته زین جهان وصف سنانش *** گذشته زان جهان وصف سه نانش
شاعر دیگری چنین سروده است:
آن شاه که قسیم نار است و جنان *** در ملک ملل صاحب سیف است و سنان ملک دو جهان مسخر اوست ولی *** این را به سنان گرفت و آن رابه سه نان اما این که در کجا نازل شده است، بین مفسرین اختلاف وجود دارد.

قرطبی و شأن نزول‌های جعلی

آقای قرطبی یکی از افرادی است که همیشه تلاش دارد فضایل اهل بیت(علیه السلام) را نادیده بگیرد. در باره سوره هل اتی نیز نقل قول‌های شاذ را بر قول مشهور ترجیح داده است. او می‌گوید: «گفته شده است که این آیات در باره مطعم بن ورقاء انصاری نازل شده است. او نذری کرد و به نذرش وفا کرد. گفته شده است این آیات در باره کسانی نازل شده است که اسراء جنگ بدر را تحت تکفل گرفتند و آنها نیز افراد ذیل بودند: ۱- ابوبکر ۲- عمر ۳- علی (علیه السلام) ۴- زبیر ۵- عبدالرحمن بن عوف ۶- سعد ۷- ابوعبیده. مقاتل گفته است این آیات درشأن مردی از انصار نازل شده که در یک روز مسکین، یتیم و اسیر را غذا داد. اهل تفسیر گفته اند: این آیات درشأن علی، فاطمه (علیه السلام) و جاریه آنها –فضه- نازل شده است.اما قول صحیح این است که این آیات در باره ی جمیع ابرار و کسانی که کار خوبی انجام داده اند نازل شده است؛ زیرا لفظ آیات عام است. چیزی را که ثعلبی، قشیری و تعداد زیادی از مفسرین در داستان علی، فاطمه (علیه السلام) و جاریه آنها نقل کرده اند، نه صحیح است و نه قابل قبول.» واقعا عجیب است که آقای قرطبی قول مشهور را بدون دلیل رد می‌کند؛ اما تلاش دارد که اقوال شاذ و نادر را موجه جلوه دهد.

اشکال ترمذی و ابن جوزی بر شأن نزول سوره هل اتی


ترمذی و ابن جوزی می‌گویند: «این داستان را که نقل کرده اند ساختگی است و سازنده اش با زرنگی خاص امر را بر شنوندگان مشتبه کرده است. آدم‌های جاهل به اصل این داستان، ازروی تعجب لبان شان را زیر دندان می‌گیرند که ما چرا دارای این فضلیت نباشیم؛ در حالی که چنین ایثار وگذشتی نه تنها که خوب نیست، بلکه بر خلاف دستور خدا و پیامبر است. ما چقدر آیه و روایت داریم که به ما دستور می‌دهد، رفاه خانواده را فراهم کنیم و در صدقه دادن حد وسط را رعایت کنیم. مگر انسان عاقل باور می‌کند که حضرت علی (علیه السلام) از این دستورات اسلامی بی خبر باشد وکودکانش را وادار کند که گرسنه بخوابند…این داستان را فقط انسان‌های احمق و جاهل باور می‌کند.» من نمی‌دانم کلمات این دو شخص را بر بی خبری حمل کنم یا بر تعصب ؛ زیرا هردوی این آفت آدم را کر وکور می‌کند. این آقایان اگر به تاریخ مراجه کنند ایثارهای زیادی ازاهل بیت (علیه السلام) پیداخواهند کرد. اگر کمی تعصب شان را کنار بگذارند، تمام علمای شیعه و اکثر علمای اهل سنت را احمق و جاهل خطاب نخواهند کرد و ….

نتیجه
با توجه به آراء علمای شیعه و اکثر علمای اهل سنت و … این سوره – حد اقل ۱۸ آیه اول آن – در شأن اهل بیت (علیه السلام) نازل شده است. اما این که عده¬ای تلاش دارند بدون سند و مدرک اقوال شاذ و نادر را را بر اقوال مشهور ترجیح دهند؛ نشان گر اوج مظلومیت اهل بیت (علیه السلام) است؛ زیرا همین افراد با صد ها اما واگر تلاش دارند برای دیگران فضیلت سازی کنند! ولی برای اهل بیت(علیه السلام) باتمام توان فضیلت سوزی را پیشه خود ساخته¬اند! واقعا که تعصب و نادانی انسان ها را کر و کور می‌سازد.

پی نوشت ها:

- سید قطب، فی ظلال القران، چ پنجم، ج ۸ ص ۲۱۷. – همان، جلد ۵، ص ۶۷.
- حج، آیه ۲-۱.
- السیوطی، عبدالرحمن، الاتقان فی علوم القران، ج ۱، ص ۱۳.
- انسان، آیه ۲۴.
- کهف، آیه ۲۸.
- پشین، ج ۵، ص ۷۴.
۸ – امینی، عبدالحسین، ترجمه الغدیر، ترجمه سید جمال موسوی، ج ۵، صص ۱۹۴- ۱۶۹ با تلخیص و دخل و تصرف.
- شوشتری، نورالله، احقاق الحق و ازحاق الباطل، ج ۳، صص ۱۷۵-۱۶۹.
- همان، ج ۱۸، ص ۳۴۳.
- همان، ج ۱۹،۶۹۵.
- التریاق الفاروقی، دیوان عبدالباقی عمری ص ۲۶. به نقل از تجلی انسان در قرآن، ص ۲۷.
- کریمی جهرمی، علی، تجلی انسان در قرآن، ص ۱۸۷.
- همان.
- قرطبی، محمد، الجامع الاحکام القرآن، ج۱۹، ص ۱۳۰، با تلخیص و دخل وتصرف.
همان، ص ۱۳۴



مذهب نیوز