یکی از ایرادهایی که بر ماجرای غدیر وارد می‌کنند، موضوع یمن و اختلافی است که میان صحابه و امام علیهالسلام رخ داد. آن‌ها میگویند آنچه در غدیر توسط پیامبر بیان شد، نهیب بر امت بود که با علی دوست باشید و کینه او را در دل نداشته باشید. بنابراین، این ماجرا ربطی به ولایت و سرپرستی و جانشینی علی بن ابیطالب (علیه السّلام) پس از پیامبر ندارد.
درباره این موضوع و پاسخ به شبهه شکایت از امیرالمومنین علیه السّلام، مطالب زیادی بیان و مقالات زیادی نوشته شده است. این مقاله سعی می‌کند ضمن رعایت اختصار و تجمیع میان تمام گفتهها، اصل موضوع را با تمرکز بر نام یک فرد مشخص تاریخی، پیگیری کند و برخی حواشی دیگر را پیش روی خواننده قرار دهد.
امیرمومنان (علیه السّلام) طبق آنچه در نقلها تاریخی دیده میشود سه بار به یمن سفر کردند. بار اول در سال هشتم و پس از فتح مکه بود. طی آن سفر هنوز تشنجهای بعد از فتح مکه وجود داشت و میان ایشان و برخی قبایل جنگ در گرفت. سفر دوم موضوعیتی در بحث ما ندارد. اما سفر سوم در سال دهم برای جمع آوری زکات و بیت المال انجام شده بود که پس از آن سفر، امام به مکه رفتند و به پیامبر ملحق شدند. در سفرهای اول و سوم مشاجراتی میان امام و برخی صحابه به وجود آمد که ایراد کنندگان گاهی با مخدوش کردن این دو با هم، نتایج مطلوب خود را گرفته اند.
آنچه از شبهه یمن بر میآید دارای حداقل سه ایراد است.
الف- ماجرای بریده: این فرد در مشاجرات سال هشتم بوده و نه سال دهم (غدیر)
ب- زمان بیانات پیامبر: بیانات ایشان در مورد مشاجرات یمن، قبل از مناسک حج بود و غدیر، پس از آن رخ داد.
ج- ادبیات پیامبر: در روز غدیر ایشان اشاره ای به یک موضوع اختلاف برانگیز نکردند.
الف- ماجرای «بریده»
پس از آنکه میان امام علیه السّلام و برخی صحابه اختلاف افتاد، صحابه در مدینه به پیامبر شکایت آوردند و پیامبر (صلی الله علیه و آله) نیز از آن افراد خشمگین شدند و پاسخشان را دادند. این اتفاق در سال هشتم هجری و واقعه غدیر در سال دهم رخ داد.
آن چیزی که در این ماجرا (یعنی سفر اول امام به یمن در سال هشتم) رخ داد حضور فردی به نام بریده است. بریده کسی بود که شکایت از علی بن ابیطالب نزد پیامبر (صلی الله علیه و آله) آورد و ماجرای بیان مشاجرات و پاسخ پیامبر (صلی الله علیه و آله) در مدینه اتفاق افتاد.
طبرانی در معجم الاوسط، ماجرای افرادی که به نزد پیامبر آمدند و از علی بن ابیطالب بدگویی کردند را نقل می‌کند و پس از آن می‌نویسد: پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) در حال غضب از اتاق بیرون آمدند و فرمودند: چرا برخی از علی بدگویی می‌کنند؟ هرکس که از علی بدگویی کند، از من بدگویی کرده و کسی که از علی جدا شود، از من جدا شده است؛ علی از من است و من نیز از علی هستم؛ خداوند او را از طنیت من خلق کرده و من را از طنیت ابراهیم (علیه السّلام) و من از ابراهیم (علیه السّلام) برتر و افضل هستم.(۱)
در روایت دیگر نیز آماده است که حضرتشان به قدری ناراحت شد که آثار غضب در صورت ایشان نمایان گشت. بریده می‌گوید: وقتی از حضرت علی علیه السلام شکایت کردم حضرت به قدری غضبناک شد که در صورتش نمایان بود.(۲)
در ماجرای سال هشتم نقش اصلی را «بریده» بازی می‌کند. در تحلیلهای اهل سنت نیز که ماجرای غدیر (سال دهم) را با اعتراضات یمن گره میزنند (۳) نام «بریده» بازهم دیده میشود! آن‌ها ماجرا را به ماجرای بریده ربط میدهند و نتیجه میگیرند، غدیر برای دفع اختلافات یمن بوده و نه ولایت و سرپرستی. حال آنکه در ماجرای مشاجرات غدیر، بریده اصلاً حضور ندارد!
ب- زمان بیانات رسول خدا (صلی الله علیه و آله)
آنچه در مورد مشاجرات یمن (در سال دهم) دیده میشود نه تنها مربوط به قبل از حرکت پیامبر از مکه به سمت مدینه (و طبیعتا قبل از رویداد بزرگ غدیر) است بلکه قبل از مناسک حج اتفاق افتاده و ارتباطی به غدیر ندارد.
در سفر سوم که برخی صحابه از امیرالمؤمنین شکایت کردند، پیامبر بازهم آنان را از شکایت نسبت به امام بر حذر داشتند. احمد بن حنبل در مسند از قول راوی می‌گوید: پیامبر برای ما خطبه کرد و شنیدم که می‌فرمودند: ای مردم! از علی شکایت نکنید، به خدا قسم او هر کاری انجام داده، به خاطر رعایت موازین شرعیه است و او در مسائل شرعی هیچ ملاحظه‌ای ندارد. (۴) ابن هشام در سیره نبویه خویش تصریح می‌کند: بعد از خطبه، پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) برای مناسک حج حرکت کرد و به مردم سنن و مناسک حج را یادآور شد و آموزش داد (۵)
ج- ادبیات پیامبر (صلی الله علیه و آله)
وقتی به حدیث و جریان غدیر خم نگاه میکنیم و آن را با دقت بررسی میکنیم، در این واقعه ارتباطی با شکایت جیش یمن نمیبینیم. اگر بین این دو موضوع ارتباطی وجود داشت، باید در خطبه غدیر اشاره‌ای یا سخنی به این ماجرا مشاهده میشد. یا اینکه پیامبر پس از حمد و ستایش خدا، از موضوع اختلاف میان عدهای با علی بن ابیطالب سخن میگفتند که چنین چیزی دیده نمیشود.
اما در واقعه اول در سال هشتم، در نوع بیان و حالات نقل شده از ایشان، حتی در شکایتی که در زمان قبل از مناسک به ایشان شد و پیامبر نیز پاسخ دادند، ادبیات پیامبر به زنهار از دشمنی و مخالفت با امام بر میگردد.
جمع بندی
موضوع شکایت از امام امیرالمومنین علیه السام نزد پیامبر به ماجرای سفر سال هشتم برمی‌گردد که متاسفانه برخی نویسندگان، در سالهای بعد با خلط این سفر و سفر سال دهم، سعی در مخدوش کردن ماجرا دارند. در ماجرای سال هشتم فردی به نام بریده وجود دارد که آن نویسندگان سعی می‌کنند پای بریده را به سال دهم نیز باز کنند، حال آنکه مدرکی مبنی بر حضور بریده در آن ماجرا وجود ندارد.
زمان طرح مسئله و نوع ادبیات پیامبر (صلی الله علیه و آله) نیز نشان میدهد، ماجرای غدیر ارتباطی با طرح اختلافات نداشته است.
پاورقی
۱) مجمع الزوائد ومنبع الفوائد، اسم المؤلف:علی بن أبی بکر الهیثمی الوفاة: ۸۰۷، دار النشر: دارالریان للتراث/دار الکتاب العربی - القاهرة , بیروت – ۱۴۰۷، ج ۹ ص ۱۲۸؛ معجم الاوسط للطبرانی، ج۶، ص۱۶۲.
۲) مسند الإمام أحمد بن حنبل، اسم المؤلف: أحمد بن حنبل أبو عبدالله الشیبانی الوفاة: ۲۴۱ ، دار النشر : مؤسسة قرطبة – مصر، ج ۵ ص ۳۵۶.
۳) از جمله ابن حجر در ۴. الصواعق المحرقه: ج۱، ص۱۰۹ و دهلوی در ۵. التحفة الاثنا عشریة: ص۲۱۴.
۴) مسند الإمام أحمد بن حنبل، اسم المؤلف: أحمد بن حنبل أبو عبدالله الشیبانی الوفاة: ۲۴۱ ، دار النشر : مؤسسة قرطبة – مصر، ج ۳ ص ۸۶
۵) السیرة النبویة لابن هشام، اسم المؤلف: عبد الملک بن هشام بن أیوب الحمیری المعافری أبو محمد الوفاة: ۲۱۳ ، دار النشر : دار الجیل - بیروت - ۱۴۱۱ ، الطبعة : الأولى ، تحقیق : طه عبد الرءوف سعد، ج ۶ ص ۸.
//
تحریریه سایت فطرت
