آيت الله محقق حاج آقا حسين خوانساري
فقيه، حكيم و فيلسوف بزرگ آيت الله حاج آقا حسين خوانساري مشهور به محقق خوانساري و استاد الكل في الكل، در سال 1016 هجري قمري در شهر خوانسار به دنيا آمد. پدرش آيت الله جمال الدين محمد خوانساري از علماي معروف زمان خود بود.
مقام علمي
آقا حسين خوانساري از كودكي مشغول تحصيل در علوم ديني شد و براي استفاده از اساتيد معروف به اصفهان مهاجرت كرد. در ابتدا ايشان بيشتر به علوم عقلي و فلسفه پرداخت ولي در ادامه به فقه و اصول نيز روي آورد. از خصوصيات علمي ايشان چنانچه نقل شده است اين بوده كه محقق خوانساري عالمي تيز هوش، نكته سنج، با حضور ذهن و سرعت انتقال بالا بوده است و در تدريس بدون مقدمه سخن ميگفت و در هنگام درس دادن، كتاب به دست نميگرفت.
مقام علمي ايشان به قدري است كه ميرزا عبدالله تبريزي اصفهاني اينگونه دربارهاش آورده است: «او فاضل علامه و عالم فهامه و استاد استادان عصر خود بود، فضايل او به شمار نميآيد. فضلاي زمان و علماي اعيان در علوم عقلي و اصول و فقه، شاگرد او بودند. او يگانه عصر و يكتاي زمان خويش بود، ديده روزگار كسي را نديده كه همپاي او باشد. او به بالاترين مراتب كمال رسيده، و براي همه اهل علم، امين و پشتيبان خوبي و براي ارباب فضل و حلم، دژي نيرومند بود.»
مرحوم محقق خوانساري از علماي بزرگي كسب فيض كرده است از آن جمله: علامه محمد تقي مجلسي، محمد باقر ميرداماد، ملا حيدر خوانساري، سيد حسين خليفه سلطان، ملا محمد باقر سبزواري، مير فندرسكي، ميرزا رفيعاي ناييني و ديگر بزرگان.
آثار و شاگردان
مرحوم خوانساري از ابتداي تحصيل همواره به تدريس نيز مشغول بود. و با وجود اساتيد معروفي همچون شيخ بهايي، مقدس اردبيلي و محمد تقي مجلسي، ولي ايشان نيز مجلس درس مهمي داشت و شاگردان بسياري تربيت كرد، از جمله آن شاگردان عبارتند از:
ميرمحمد صالح خاتون آبادي،، ميرزا محمد مدقق شيرواني، سيد نعمت الله جزايري، آقا جمال خوانساري فرزند محقق، ملا علي رضا تجلي شيرازي، آقا رضي خوانساري فرزند محقق، آخوند مسيحاي كاشاني، محمد شفيع خراساني، ملا حسن گيلاني، علامه محمد باقر مجلسي، مير عبدالحسين خاتون آبادي، رفيع الين محمد بن حكيم يزدي، شيخ ابوطالب زاهدي گيلاني، طايف گلپايگاني، ميرزا عبدالله افندي و بسياري از بزرگان ديگر.
اما حاج آقا حسين خوانساري در زمينه تاليف نيز بسيار پركار بودهاند و گرچه ايشان در علم فلسفه مشهور بوده است ولي در فقه و اصول و ديگر علوم نيز تاليفاتي داشتهاند كه برخي از آنها عبارتند از:
مشارق الشموس،، اجوبه المسايل، رساله در خمس، حل شك في كون بعض اهل البلد كافرا و اكثرهم مسلمون، ترجمه الصحيفه السجاديه، ترجمه القرآن، تفسير سوره الفاتحه، تاريخ وفيات العلما، الجبر و الاختيار، شرح كافيه ابن حاجب، شرح هييت فارسي قوشچي، حاشيه اولي برشفاي ابن سينا، حاشيه بر اشارات شيخ الرييس، رساله در شبهه طفره، رساله ايمان و كفر، جواب پرسش هاي شاگردش ميرزا محمد شيرواني، رساله در نفي وجوب مقدمه واجب.
روش محقق در اداره مدرسه
مرحوم حاج آقا حسين خوانساري وقتي سرپرستي مدرسه خوانساريها را در دست گرفت موازيني در اداره امور قرار داد كه برخي از آنها عبارتند از: تهذيب نفس كه طلاب در كنار تحصيل علم و دانش، در امور اخلاقي و معنوي نيز به طور جد و مستمر كار ميكردند. از ديگر شرايط مدرسه ايشان جامعيت علمي بود كه فلسفه، كلام، فقه، هيأت و رياضيات تدريس ميشد.
از ديگر اموري كه مرحوم محقق خوانساري در مدرسه نسبت به طلاب محصل اجرا ميكرد اين بود كه هميشه طلاب به پيش مطالعه توصيه ميشدند به طوري كه به طلاب و شاگردان پيشنهاد ميكرد كه قبل از حضور در درس، به پيش مطالعه بپردازند. ديگر اينكه حاج آقا حسين همواره ميكوشيد طلاب و محصلين به به مرتبه اجتهاد علمي برسند. همچنين ايشان بر نظارت بر يادگيري افراد خيلي مصر بود. ديگر اينكه به به طلاب فرصت داده ميشد سؤالات را بپرسند و دريافتهاي خود را با استاد در ميان بگذارند و شاگردان حق نقد سخن استاد را نيز داشتند.
از ويژگي‌هاي مدرسه خوانساريها، همراهي با زمان و حضور در عرصههاي گوناگون اجتماعي بود. درس و بحث در اين مدرسه مقدمه براي شناخت اسلام و دفاع از دين و خدمت به جامعه بود.
وفات
آيت الله حاج آقا حسين محقق خوانساري بعد از عمري تلاش در راه اعتلاي معارف و حقايق تشيع، سرانجام در اول رجب سال 1099 و يا 1098 هجري قمري در سن هشتاد و دو سالگي از دنيا رفت. پيكر مطهرش بعد از تشييع با عظمتي در قبرستان تخت فولاد اصفهان دفن گرديد و شاه سليمان صفوي دستور داد قبهاي بر مرقدش بنا كردند.
منابع
رياض العلماء و حياض الفضلاء، عبداللّه افندي اصفهاني، قم، خيّام
فقهاي نامدار شيعه، عبدالرحيم عقيقي، قم، كتابخانه آيت الله نجفي
روضات الجنات، محمدباقر خوانساري، قم، اسماعيليان
دايرة المعارف تشيع
نويسنده: سيدمحمد ناظمزاده قمي
سايت ابنا