آيت الله سيد احمد خوانساري
مرجع عاليقدر آيت الله العظمي سيد احمد خوانساري، در هجدهم محرم سال 1309 هجري قمري در شهر خوانسار به دنيا آمد. پدرش آيت الله سيد يوسف از علماي مشهور آن ديار و امام جمعه خوانسار بود.
مقام علمي
سيد احمد دوران كودكي را در خوانسار سپري كرد و با آغاز نوجواني علاقه به تحصيل علوم دينيه در او نمايان شد، لذا مشغول تحصيل در علوم حوزوي شد و تا پايان سطح را در خوانسار گذراند و در شانزده سالگي براي ادامه تحصيل به شهر اصفهان كوچ كرد و بعد از مدتي كوتاه، در هجده سالگي براي كسب فيض از بزرگان فقه و اصول و رجال، عازم نجف اشرف شد. اين عالم با عمل، پس از شش سال به ايران بازگشت و در حوزه سلطانآباد اراك كه به همت آيتالله العظمي حايري تأسيس شده بود، مدت هفتسال به تحصيل و تدريس پرداخت.
اساتيد اين مرجع بزرگ در ايران و عراق عبارتند از: آيت اللّه حاج سيد محمد حسن، آيتاللّه حاج سيد علياكبرخوانساري، مرحوم حاج ميرمحمدصادق مدرس، آخوند ملا عبدالكريم گزي، ميرزا محمدعلي تويسركاني، مرحوم آخوند خراساني، صاحب عروة، آيتاللّه آقا ضيا عراقي، شيخ الشريعه اصفهاني، علامه ناييني، سيد ابوتراب خوانساري، ميرزا علياكبر حكيم يزدي، محمدحسن رياضي و حاج شيخ عبدالكريم حايري.
شاگردان اين مدرس بزرگ نيز همگي از بزرگان حوزه به شمار ميروند كه برخي از آن عزيزان عبارتند از، حضرات آيات: امام موسي صدر، شهيد مطهري، حسينعلي منتظري، جلال طاهر شمس، ستوده، شيخ عليپناه اشتهاردي، سيد محمدباقر سلطاني، سيد محمدباقر ابطحي، سيد محمدعلي ابطحي، سيد رضا صدر، سيد عبدالله شبستري، سيد رضي شيرازي، مجتهدي، محمود انصاري، محمدتقي شريعتمداري، حسن خسروشاهي و ميرزا هادي.
آثار و تأليفاتي كه از آيتالله العظمي خوانساري به جاي مانده است، همگي از كتب ارزشمند حوزه علميه بهشمار ميرود كه به برخي از اين تأليفات اشاره خواهيم داشت: - جامعالمدارك در شرح كتاب مختصرالنافع كه يك دوره فقه استدلالي است كه به صورت شرح بر مختصرالنافع محقق حلي ميباشد. عقايدالحقه: يك دوره اصول دين استدلالي است. حاشيه بر عروقالوثقي. مناسك حج. توضيحالمسايل. كتاب طهارت. كتاب صلوة و بسيار كتب ديگر.
سكونت در قم و تهران
بعد از آن كه آيت اللّه حايري در سال 1340 قمري بنا به دعوت حوزه علميه قم، در آن شهر اقامت گزيد، مردم اراك از محضر ايشان درخواست نمودند كه مرحوم خوانساري به جاي ايشان در اراك باقي بماند.
پس از مدتي اقامت در اراك به گوش مرحوم خوانساري رسيد كه آيت الله حايري گفته است:"ما ميخواستيم آقاي سيد احمدخوانساري، اعلم علماي شيعه باشد، ولكن ايشان قناعت كردند كه اعلم علماي اراك باشند."كه مرحوم خوانساري به محض شنيدن اين موضوع به قم مهاجرت و در اين شهر اقامت كردند.
پس از دو ماه از ورود ايشان، آيتاللّه حايري اقامت نماز جماعت در مدرسه فيضيه را به ايشان واگذار كردند و در اولين جلسه جماعت، خود شخصاً شركت نموده و نماز خود را به ايشان اقتدا كردند.
بعد مدت مديدي و پس از درگذشت امام جماعت مسجد سيدعزيزاللّه تهران در سال 1370 قمري جمعي از اهالي تهران از مرجع بزرگ آيت اللّه العظمي بروجردي تقاضا كردند كه شخصيت والايي را به تهران اعزام نمايند تا در مسجد حاج سيد عزيز اللّه اقامه جماعت نموده و به امور ديني مردم و حل و فصل مسايل مباشرت نمايد، كه مرحوم بروجردي شخص آيت اللّه خوانساري را كه از نظر زهد، تقوا و مبارزه با هواي نفس مشهور عام و خاص بودند، به تهران اعزام كردند.
مرحوم آيت الله العظمي خوانساري تا آخر عمر در اين مسجد و در تهران به اقامه نماز جماعت و تدريس خارج فقه و اصول و رفع نيازهاي مردم مؤمن پرداخت.
مرجعيت
مرحوم آيت الله خوانساري همواره در علوم ديني و مباحث فقهي و اصولي از بزرگان كشور محسوب ميشد، ولي تا وقتي كه مرحوم آيتالله بروجردي در قيد حيات بودند هيچ گاه داعيه مرجعيت در خود ايجاد نكردند حتي پس از درگذشت آيت اللّه العظمي بروجردي نيز همواره از اين امر خطير دوري ميگزيدند.
ولي بعد از فوت مرحوم بروجردي بنا به درخواست جمع كثيري از مردم ايران و برخي از كشورهاي مجاور، به ايشان رجوع و از رساله ايشان استفاده كردند.
در اواخر عمر بابركتشان مرجعيت ايشان فراگيرتر گرديد تا جايي كه اداره مالي حوزههاي علمي ايران و ساير كشورهاي همجوار بيشتر بر دوش مبارك ايشان قرار داشت.
خصوصيات و كرامات مرحوم خوانساري
مرحوم خوانساري همواره مردي ساده زيست بود و با اينكه وي پرداخت شهريه طلاب تهران، مشهد، قم و نجف را بر عهده داشت هرگز در آنها تصرف نكرد و تا آخر عمر در منزلي اجارهاي زندگي ميكرد.
از ديگر اخلاقيات ايشان اين بود كه ايشان احتياط را اصل مسلم زندگي خود قرار داده بود و احتياط آيتالله خوانساري در امور شرعي زبانزد عام و خاص بود.
خصوصيت ديگر ايشان تواضعش بود، به طوري كه هر كسي بر ايشان وارد ميشد، مرحوم خوانساري با اين سن كهن به احترامش ميايستاد و مخصوصاً براي سادات احترامي بيشتر قايل بود.
از كرامات مرحوم خوانساري، ماجراي عمل جراحي ايشان است، كه آيت الله خوانساري طبق اصول استنباطي خود معتقد بود مجتهد و مرجع تقليد هيچگاه نبايد در حال بيهوشي باشد در غير اين صورت بعد از به هوش آمدن، تمام مقلدين بايد دوباره نيت تقليد از او كنند. به اين خاطر وقتي نياز به عمل جراحي پيدا كرد، اجازه نداد او را بيهوش كنند. سورهاي از قرآن را شروع كرد. تا سورهاش تمام شد، عمل جراحي نيز به پايان رسيد بدون آنكه احساس درد در سيماي ملكوتياش نمايان شود.
سياست آيتالله خوانساري
مرحوم آيتالله العظمي خوانساري در شكلگيري نهضت اسلامي و ايجاد يك كشور اسلامي ايراني همواره در تلاش بودند.
ايشان حتي به خاطر اين مبارزات جراحتي نيز برداشتند و اين وقتي بود كه همراه ديگر علما در بازار تهران به حالت اعتراض نسبت به اعمال دستگاه حركت مينمودند و مورد هجوم پليس و مأموران امنيتي قرارگرفتند و مقداري از ناحيه پا جراحت برداشتند.
همچنين ايشان اطلاعيهها و اعلاميههاي زيادي راجع به انقلاب اسلامي و مبارزات مردم مسلمان صادر كردهاند كه به يك نمونه از آن اشاره ميكنيم: ايشان به مناسبت تبعيد آيتالله العظمي امام خميني به تركيه و توقيف برخي ديگر از بزرگان، اعلاميهاي با اين محتوا صادر نمود:
"...حوادث اسف آور يكي دو روز اخير كه منجر به قتل و جرح يك عده مردم بيگناه و توقيف حضرت آيت اللّه خميني و آيت اللّه قمي و ديگر آقايان عظام شده است، موجب كمال تأثر و تاسف حقير گرديد با كمال تعجب مشاهده ميشود، مسيولين امنيت كشور با نهايت گستاخي، حضرات آقايان مراجع عظام و علماي اعلام دامت بركاتهم را موافق اموري كه مبانيت آنها با شرع مطهر محرز و مكرر تذكر داده شده است، جلوه ميدهند. حقير در اين موقع حساس، لازم ميدانم اوليا امور را متذكر سازم انجام اينگونه اعمال ضد انساني نسبت به حضرات علماي اعلام، و قتل و جرح مردم بي پناه، نه تنها موجب رفع غايله نخواهد بود، بلكه جز تشديد امور و ايجاد تفرقه و وخامت اوضاع، اثر ديگري نخواهد داشت...."
ايشان پس از پيروزي انقلاب نيز انتقادات خيرخواهانه و تذكرات و پيشنهاداتي خيرانديشيهايي نسبت به مسيولين امور كشور داشتهاند كه اين امور همه نشانگر آن ميباشد كه ايشان در تمام موارد در پي اجراي قانون اسلام و اعتلاي نام اسلام و اهل بيت(ع) بودهاند.
وفات
سرانجام مرحوم آيت الله العظمي سيد احمد خوانساري پس از 96 سال عمر بابركت، در بيست و هفتم ربيعالثاني سال 1405 هجري قمري مطابق با بيست و نهم دي سال 1363 شمسي از دنيا رفت.
مردم مسلمان تهران بعد از تشييع با عظمتي، بدن مطهرش را به قم انتقال دادند و بعد از نمازي كه مرحوم آيت الله العظمي گلپايگاني بر ايشان خواندند، در جوار حرم حضرت معصومه(س) به خاك سپردند.
در پي ارتحال اين مرجع بزرگوار در كشور عزاي عمومي اعلام شد و همچنين درسهاي حوزههاي علميه تا يك هفته تعطيل اعلام گرديد، بازار تهران نيز سه روز به خاطر اين ضايعه اسفناك تعطيل شد.
منابع
كوثر، شماره نهم.
نور علم، شماره يازدهم.
مكتب اسلام، شماره يازدهم.
فقهاي نامدار شيعه، عبدالرحيم عقيقي بخشايشي، كتابخانه آيت الله نجفي، قم.
نويسنده: سيد محمد ناظمزاده قمي
ابنا