پاسخ:
این روایت با دو مضمون (البته نه دقیقا همین عبارات) نقل شده است:
۱ تنها در مورد رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم)
۲- در مورد اهل بیت علیهم السلام
مضمون اول(فقط در مورد رسول خدا صلی الله علیه وآله):
در مورد متن اول باید گفت که این مضمون (عین عبارت یا شبیه آن) به عنوان مضمون حدیث (بدون سند) در بسیاری از کتب شیعه و سنی آمده است. عده ای آن را به عنوان روایت (با سند یا بدون سند) نقل کرده و عده ای نیز به آن استشهاد کرده اند:
حاکم نیشابوری:
وی مضمونی شبیه مضمون این روایت را در دو جا نقل نموده و حتی آن را تصحیح نیز کرده است:
الف) ماجرای توسل حضرت آدم به رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم:
حدثنا أبو سعید عمرو بن محمد بن منصور العدل حدثنا أبو الحسن محمد بن إسحاق بن إبراهیم الحنظلی حدثنا أبو الحارث عبد الله بن مسلم الفهری حدثنا إسماعیل بن مسلمة أنبأ عبد الرحمن بن زید بن أسلم عن أبیه عن جده عن عمر بن الخطاب رضی الله عنه قال قال رسول الله صلی الله علیه وسلم لما اقترف آدم الخطییة قال یا رب أسألک بحق محمد لما غفرت لی فقال الله یا آدم وکیف عرفت محمدا ولم أخلقه قال یا رب لأنک لما خلقتنی بیدک ونفخت فی من روحک رفعت رأسی فرأیت علی قوایم العرش مکتوبا لا إله إلا الله محمد رسول الله فعلمت أنک لم تضف إلی اسمک إلا أحب الخلق إلیک فقال الله صدقت یا آدم إنه لأحب الخلق إلی ادعنی بحقه فقد غفرت لک ولولا محمد ما خلقتک.
هذا حدیث صحیح الإسناد
المستدرک علی الصحیحین ج۲/ص۶۷۲ شماره ۴۲۲۸
از عمر بن خطاب نقل شده است که رسول خدا صلی الله علیه (وآله) وسلم فرمودند » وقتی که آدم گناه را مرتکب شد گفت: خدایا تو را به حق محمد قسم می‌دهم که من را ببخشی ؛ خداوند فرمود: چگونه محمد را شناختی با اینکه هنوز او را نیافریده ام؟ پاسخ داد: زیرا وقتی مرا با دست خویش آفریدی و در من از روح خویش دمیدی، سر خویش را بالا گرفتم ؛ پس در پایه‌های عرش دیدم که نوشته است"لا اله الا الله محمد رسول الله"؛ پس دانستم که تو نام او را در کنار نام خویش آورده ای، مگر به این علت که او محبوب ترین آفریدگان در نزد تو است ؛ خداوند فرمود: راست گفتی ای آدم ؛ او محبوب ترین آفریدگان نزد من است ؛ من را به حق او بخوان ؛ به تحقیق که تو را آمرزیدم ؛ و اگر محمد نبود تو را نمی‌آفریدم.
این روایت سندش صحیح است.
مرحوم علامه امینی در مورد تصحیح این روایت می‌فرمایند:
وأقر صحته السبکی فی شفاء السقام ص ۱۲۰، والسمهودی فی وفاء الوفاء ص ۴۱۹، والقسطلانی فی المواهب اللدنیة، والزرقانی فی شرحه ۱ ص ۴۴، والعزامی فی فرقان القرآن ص ۱۱۷.
الغدیر:ج ۵ ص ۴۳۵:
صحیح بودن این روایت را سبکی در شفاء السقام ص ۱۲۰ و سمهودی در وفاء الوفاء ص ۴۱۹ و قسطلانی در مواهب و زرقانی در شرح خویش ج ۱ ص ۴۴ و عزامی در فرقان القرآن ص ۱۱۷ تایید کرده اند.
البته ما تنها به برخی از مصادر دسترسی داشتیم که آن ها را برای شما نقل خواهیم نمود.
ب) ماجرای توسل حضرت عیسی به رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم:
حدثنا علی بن حمشاد العدل إملاء حدثنا هارون بن العباس الهاشمی حدثنا جندل بن والق حدثنا عمرو بن أوس الأنصاری حدثنا سعید بن أبی عروبة عن قتادة عن سعید بن المسیب عن بن عباس رضی الله عنهما قال أوحی الله إلی عیسی علیه السلام یا عیسی آمن بمحمد وأمر من أدرکه من أمتک أن یؤمنوا به فلولا محمد ما خلقت آدم ولولا محمد ما خلقت الجنة ولا النار ولقد خلقت العرش علی الماء فاضطرب فکتبت علیه لا إله إلا الله محمد رسول الله فسکن
هذا حدیث صحیح الإسناد ولم یخرجاه
المستدرک علی الصحیحین ج۲/ص۶۷۱ شماره ۴۲۲۷
خداوند به عیسی وحی کرد که ای عیسی ؛ به محمد ایمان بیاور و دستور بده که هر کس از امت تو در دوران او حضور یافت، به او ایمان آورد ؛ پس بدرستیکه اگر محمد نبود آدم را نمی‌آفریدم و اگر محمد نبود بهشت و دوزخ را نمی‌آفریدم و بدرستیکه عرش را بر روی آب آفریدم پس به لرزش افتاد ؛ پس بر روی آن نوشتم لا اله الا الله محمد رسول الله پس آرام گرفت.
این روایت سندش صحیح است ولی بخاری و مسلم آن را نیاورده اند.
۲- تقی الدین سبکی:
او نیز این دو روایت را نقل کرده و سند آن ها را صحیح می‌داند.
شفاء السقام ص ۲۹۵ باب حدیث توسل آدم علیه السلام بالنبی صلی الله علیه وآله وسلم
۳- قندوزی:
وی نیز در ینابیع المودة این دو روایت را و تصحیح حاکم را نقل کرده و به آن ایرادی نمی‌گیرد.
ینابیع المودة ج ۲ص ۳۳۶ ش ۹۸۰ و ۹۸۱
۴- صالحی شامی:
وی نیز در کتاب خویش در ابتدا روایت حضرت عیسی را و نیز تصحیح حاکم و سبکی و نیز بلقینی را (در کتاب فتاوی) نقل می‌کند و چند صفحه بعد روایت حضرت آدم را نقل می‌نماید.
سبل الهدی والرشاد ج ۱ ص ۷۴ و ۸۵
۵- زینی دحلان:
وی نیز روایت حضرت آدم و تصحیح حاکم را نقل می‌نماید.
الدرر السنیة فی الرد علی الوهابیة ص ۹
۶- ثعلبی:
وی در تفسیر خویش روایت حضرت عیسی را نقل می‌نماید.
تفسیر الثعلبی ج۷/ص۶۱
۷- أبو الشیخ الأنصاری:
مولف کتاب طبقات المحدثین باصبهان متوفای ۳۶۹ نیز روایت حضرت عیسی را نقل می‌نماید.
طبقات المحدثین بأصبهان ج۳/ص۲۸۷
۸- سیوطی:
او نیز در الخصایص در ابتدا روایت حضرت عیسی را با مصادر ان و نیز روایت حضرت آدم را همراه با نقل تصحیح حاکم را و اشکال ذهبی به جهالت وی به یکی از روات آن (یعنی ظاهرا روایت صحیح است، زیرا اشکال ذهبی این است که تنها یک راوی را نمی‌شناسد، یعنی روایت اشکال دیگری ندارد ؛ اما وقتی حاکم آن را تصحیح کرده است، یعنی آن راوی را می‌شناخته است) نقل می‌نماید
الخصایص الکبری ج۱/ص۱۲ و ۱۴
۹- بیهقی:
او نیز در کتاب دلایل النبوة روایت حضرت آدم را نقل می‌نماید.
دلایل النبوة ج۵/ص۴۸۹
۱۰- حلبی:
علی بن برهان الدین حلبی نیز در کتاب معروف خویش"السیرة الحلبیة"
روایت حضرت آدم را نقل می‌نماید.
السیرة الحلبیة ج۱/ص۳۵۴
و سپس روایت دیگری را نقل کرده می‌گوید:
وذکر صاحب کتاب شفاء الصدور فی مختصره عن علی بن أبی طالب رضی الله تعالی عنه عن النبی صلی الله علیه وسلم عن الله عز وجل أنه قال یا محمد وعزتی وجلالی لولاک ما خلقت أرضی ولا سمایی ولا رفعت هذه الخضراء لا بسطت هذه الغبراء وفی روایة عنه ولا خلقت سماء ولا أرضا ولا طولا ولا عرضا
السیرة الحلبیة ج۱/ص۳۵۷
صاحب کتاب شفاء الصدور از علی بن ابی طالب نقل کرده است که رسول خدا از خداوند نقل فرمودند که ایشان فرموده اند ای محمد قسم به عزت وشوکت خودم که اگر تو نبودی من نه زمینم را خلق می‌کردم و نه آسمانم را و نه این سبزه را بر این تیرگی گسترش می‌دادم. و در روایتی از ایشان است که نه آسمان را خلق می‌کردم و نه زمین را و نه طول و عرضی را
۱۱- ابن کثیر:
وی نیز در کتاب معروف خویش"البدایة والنهایة" در دو جا روایت حضرت آدم را نقل می‌نماید:
البدایة والنهایة ج۱/ص۸۱ و ج۲/ص۳۲۲
۱۲- عجلونی:
عجلونی از علمای به نام اهل سنت در کتاب کشف الخفاء این روایت را با نقل از دیلمی از ابن عمر نقل می‌کند:
۹۱.أتانی جبریل فقال یا محمد لولاک ما خلقت الجنة ولولاک لما خلقت النار رواه الدیلمی عن ابن عمر
کشف الخفاء ج۱/ص۴۶
جبریل به نزد من آمد و گفت ای محمد اگر تو نبودی بهشت را نمی‌آفریدم و اگر تو نبودی آتش را نمی‌آفریدم این روایت را دیلمی از ابن عمر نقل کرده است.
۱۳- لکنوی هندی:
لکنوی هندی می‌گوید:
قال علی القاری فی تذکرة الموضوعات حدیث لولاک لما خلقت الأفلاک قال العسقلانی موضوع کذا فی الخلاصة لکن معناه صحیح فقد روی الدیلمی عن ابن عباس مرفوعا أتانی جبریل فقال قال الله یا محمد لولاک ما خلقت الجنة ولولاک ما خلقت النار انتهی
الآثار المرفوعة اللکنوی الهندی ص۴۴
ملا علی قاری در کتاب الموضوعات گفته است که روایت لولاک لما خلقت الافلاک را عسقلانی مجعول می‌داند. در کتاب خلاصه این مطلب آمده است ؛ اما معنی این روایت صحیح است. زیرا دیلمی از ابن عباس روایت کرده است که جبریل نزد من آمد پس گفت که خداوند فرموده اند ای محمد اگر تو نبودی من بهشت را نمی‌آفریدم و اگر تو نبودی من آتش را نمی‌آفریدم
۱۴- محدث قاوقچی:
شبیه همین مطلب که لکنوی هندی از ملا علی قاری نقل می‌کند در کتاب شرح إحقاق الحق آیت الله مرعشی ج ۱ ص ۴۳۰ از اللؤلؤ المرصوع محدث قاوقچی از علمای اهل سنت ص ۶۶ چاپ مصر نقل شده است.
استشهاد به مضمون این روایت:
۱- ابی بکر دمیاطی در اعانة الطالبین:
بکری دمیاطی (ابی بکر بن السید محمد شطا) از علمای معروف شافعی در کتاب خویش می‌گوید:
بل هو أصل الایجاد لکل مخلوق، کما قال ذو العزة والجلال: لولاک لولاک لما خلقت الأفلاک.
إعانة الطالبین ج ۱ - ص ۱۳
او (رسول خدا) اصل آفرینش هر مخلوقی است ؛ همانطور که خداوند فرموده اند: اگر تو نبودی من افلاک را نمی‌آفریدم.
۲- ابن شهر آشوب در مناقب:
ابن شهر آشوب نیز در کتاب مناقب آل أبی طالب می‌گوید:
وقال للحبیب: لولاک لما خلقت الأفلاک، وقیل للخلیل"وفدیناه"
مناقب آل أبی طالب - ابن شهر آشوب - ج ۱ - ص ۱۸۶
خداوند به رسول خدا فرمود: اگر تو نبودی افلاک را نمی‌آفریدم و به ابراهیم خلیل گفته شده است که"ما برای او قربانی دادیم"
۳- علامه مجلسی در بحار:
همین مطلب را مرحوم علامه مجلسی در بحار الانوار نقل می‌نمایند:
وقیل للحبیب علیه السلام:"لولاک لما خلقت الأفلاک"وقیل للخلیل علیه السلام.
بحار الأنوار - العلامة المجلسی - ج ۱۶ - ص ۴۰۶
۴- آلوسی در تفسیر خویش:
آلوسی نیز در تفسیر خویش اشاره ای به این روایت دارد و می‌گوید:
* (رب السموات والأرض وما بینهما) * بدل من لفظ ربک وفی إبداله تعظیم لا یخفی وإیماء علی ما قیل إلی ما روی فی کتب الصوفیة من الحدیث القدسی لولاک لما خلقت الأفلاک
تفسیر الآلوسی - الآلوسی - ج ۳۰ - ص ۱۹
در این آیه فرموده است پروردگار آسمان و زمین و آنچه میان آن دو است ؛ به جای پروردگار تو. و در این جایگزینی تعظیمی است (برای رسول خدا) که مخفی نمانده است ؛ و اشاره است - طبق نظر برخی - بر جمله ای که در کتابهای صوفیه روایت شده است که حدیث قدسی لولاک لما خلقت الافلاک است.
۵- قندوزی در ینابیع المودة:
وی نیز در کتاب معروف خویش می‌گوید:
وقال فی حدیثه القدسی:"لولاک لما خلقت الأفلاک".
ینابیع المودة لذوی القربی - القندوزی - ج ۱ - ص ۲۴
و خداوند در حدیث قدسی خویش فرموده است: اگر تو نبودی افلاک را نمی‌آفریدم.
۶- مرحوم علامه طباطبایی در تفسیر گرانسنگ المیزان:
وبذلک یستصح ما ورد فی الحدیث القدسی من خطابه تعالی لنبیه صلی الله علیه وآله وسلم: (لولاک لما خلقت الأفلاک) فإنه صلی الله علیه وآله وسلم أفضل الخلق.
تفسیر المیزان ج ۱۰ص ۱۵۲
و با همین بیان مضمون روایت قدسی خطاب به پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) درست می‌شود که"اگر تو نبودی افلاک را نمی‌آفریدم"پس بدرستیکه ایشان برترین آفریده است.
۷- سید بدر الدین حسینی عاملی در حاشیه اصول کافی
وی می‌گوید:
کما هو صریح"لولاک لما خلقت الأفلاک"
الحاشیة علی أصول الکافی - السید بدر الدین بن أحمد الحسینی العاملی - ص ۵۸
همانطور که این مطلب صریح روایت لولاک لما خلقت الافلاک است.
۸- مولی محمد صالح مازندرانی در شرح اصول کافی:
ایشان می‌فرمایند:
کما فی الحدیث القدسی « لولاک لما خلقت الأفلاک »
شرح أصول الکافی - مولی محمد صالح المازندرانی - ج ۹ - ص ۶۱
همانطور که در حدیث قدسی آمده است که"لولاک لما خلقت الافلاک"
مضمون دوم (همراه با ذکر اهل بیت):
اما مضمون دوم در کتب شیعه آمده است. این مضمون در کتابهای مختلف به چند کتاب آدرس داده شده است:
۱- کشف الیقین:
این روایت را مرحوم علامه مجلسی در بحار از این کتاب نقل می‌نمایند.
۳۶ - کشف الیقین: عن أبی جعفر بن بابویه برجال المخالفین رویناه من کتابه کتاب أخبار الزهراء، عن محمد بن الحسن بن سعید، عن فرات بن إبراهیم، عن محمد بن علی الهمدانی، عن أبی الحسن بن خلف بن موسی، عن عبد الاعلی الصنعانی عن عبد الرزاق، عن معمر، عن أبی یحیی، عن مجاهد، عن ابن عباس قال:... یا محمد وعزتی وجلالی لولاک لما خلقت آدم، ولولا علی ما خلقت الجنة، لأنی بکم أجزی العباد یوم المعاد بالثواب والعقاب
بحار الأنوار - العلامة المجلسی - ج ۴۰ - ص ۱۸ - ۲۱
از کشف الیقین از ابو جعفر بن بابویه با سند اهل سنت: ما این روایت را در کتاب اخبار الزهراء از محمد بن الحسن بن سعید از فرات بن ابراهیم از محمد بن علی الهمدانی از ابی الحسن بن خلف بن موسی از عبد الاعلی الصنعانی ار عبد الرزاق از معمر از ابی یحیی از مجاهد از ابن عباس:... ای محمد قسم به عزت و جلال خودم اگر تو نبودی آدم را نمی‌آفریدم و اگر علی نبود بهشت را نمی‌آفریدم ؛ زیرا من به خاطر شما بندگان را در روز بازگشت پاداش و عقاب خواهم کرد.
که البته نقل شدن این روایت توسط اهل سنت دلالت بر صحت آن دارد ؛ زیرا ایشان انگیزه ای برای جعل فضایل برای اهل بیت علیهم السلام خصوصا امیر مومنان علی علیه السلام ندارند .
۱- معانی الاخبار:
روایت اول:
این روایت را مرحوم صدوق در این کتاب شریف در باب"معنی حمل النبی صلی الله علیه وآله لعلی علیه السلام"با سند ذیل نقل می‌نمایند:
حدثنا أحمد بن عیسی المکتب، قال: حدثنا أحمد بن محمد الوراق، قال: حدثنی بشر بن سعید بن قیلویه المعدل بالمرافقة قال: حدثنا عبد الجبار بن کثیر التمیمی الیمانی قال: سمعت محمد بن حرب الهلالی أمیر المدینة یقول: سألت جعفر بن محمد علیهما السلام...
فأوحی الله عز وجل إلیهم: هذا نور من نوری أصله نبوة وفرعه إمامه، أما النبوة فلمحمد عبدی ورسولی، وأما الإمامة فلعلی حجتی وولیی ولولاهما ما خلقت خلقی
معانی الاخبار ص ۳۵۰ روایت شماره ۱
خداوند عزوجل به ایشان وحی نمود که:این نور از نور من است ؛ ریشه آن نبوت است و شاخه آن امامت ؛ اما نبوت پس برای بنده من و فرستاده من محمد است و اما امامت پس برای حجت من ولی من است و اگر آن دو نبودند آفرینش را نمی‌آفریدم.
روایت دوم:
این روایت را مرحوم صدوق در این کتاب شریف در باب"باب معنی الشجرة التی أکل منها آدم وحواء" با سند ذیل نقل می‌نمایند:
حدثنا عبد الواحد بن محمد بن عبدوس النیسابوری العطار - رحمه الله - قال: حدثنا علی بن محمد بن قتیبة، عن حمدان بن سلیمان، عن عبد السلام بن صالح الهروی، قال: قلت للرضا علیه السلام...
و متن آن چنین است:
فقال آدم: یا رب من هؤلاء؟ فقال، عز وجل: یا آدم هؤلاء ذریتک وهم خیر منک ومن جمیع خلقی ولولاهم ما خلقتک ولا خلقت الجنة والنار ولا السماء و الأرض
پس آدم گفت: پروردگار من، ایشان چه کسانی هستند؟ پس خداوند عز وجل فرمود: ای آدم ایشان ذریه تو هستند و ایشان برتر از تواند و نیز از همه آفرینش ؛ و اگر ایشان نبودند من تو را و نیز بهشت را و جهنم را و نه آسمان و زمین را نمی‌آفریدم.
روایت سوم:
این روایت را مرحوم صدوق در این کتاب شریف در باب"باب معنی الأمانة التی عرضت علی السماوات والأرض والجبال فأبین أن یحملنها وأشفقن منها وحملها الانسان" با سند ذیل نقل می‌نمایند:
حدثنا أحمد بن محمد بن الهیثم العجلی - رضی الله عنه - قال، حدثنا أبو العباس أحمد ین یحیی بن زکریا القطان، قال: حدثنا أبو محمد بکر بن عبد الله بن حبیب، قال: حدثنا تمیم بن بهلول، عن أبیه، عن محمد بن سنان، عن المفضل بن عمر، قال: قال أبو عبد الله علیه السلام...
و متن آن چنین است:
فقال الله جل جلاله: لولا هم ما خلقتکما، هؤلاء خزنة علمی، وأمنایی علی سری
پس خداوند جل جلاله فرمود: اگر ایشان (اهل بیت علیهم السلام)نبودند شما دوتن (آدم و حوا) را نمی‌آفریدم
۲- علل الشرایع:
روایت اول:
همین روایت را با همین سند مرحوم صدوق در کتاب علل الشرایع باب"۱۳۹ - العلة التی من أجلها لم یطق أمیر المؤمنین"ع"حمل رسول الله صلی الله علیه وآله لما أراد حط الأصنام من سطح الکعبة"آورده اند
علل الشرایع ج ۱ ص ۱۷۳روایت اول
روایت دوم:
همچنین روایت دیگری را در باب"باب ۷ - العلة التی من أجلها صارت الأنبیاء والرسل والحجج صلوات الله علیهم أفضل من الملایکة"می آورند که سند آن به شرح ذیل است:
حدثنا الحسن بن محمد سعید الهاشمی قال: حدثنا فرات بن إبراهیم ابن فرات الکوفی قال: حدثنا محمد بن أحمد بن علی الهمدانی قال: حدثنی أبو الفضل العباس بن عبد الله البخاری قال: حدثنا محمد بن القاسم بن إبراهیم بن محمد بن عبد الله بن القاسم بن محمد بن أبی بکر قال: حدثنا عبد السلام بن صالح الهروی عن علی بن موسی الرضا عن أبیه موسی بن جعفر عن أبیه جعفر بن محمد عن أبیه محمد بن علی عن أبیه علی بن الحسین عن أبیه الحسین بن علی عن أبیه علی ابن أبی طالب علیهم السلام قال: قال رسول الله صلی الله علیه وآله
ومتن آن چنین است که:
یا علی لولا نحن ما خلق الله آدم ولا حواء ولا الجنة ولا النار، ولا السماء ولا الأرض
علل الشرایع ج ۱ ص ۵ شماره ۱
ای علی اگر ما نبودیم خداوند آدم و حواء و بهشت و جهنم و آسمان و زمین را نمی‌آفرید
۴- عیون الاخبار:
روایت اول:
مرحوم شیخ صدوق روایت دوم کتاب علل الشرایع را در کتاب شریف عیون ذکر می‌فرمایند:
عیون أخبار الرضا (علیه السلام) ج ۲ ص ۲۳۷ ش ۲۲
روایت دوم:
ایشان در این کتاب روایت دوم کتاب معانی الاخبار را نیز نقل می‌فرمایند:
عیون أخبار الرضا ج ۲ ص ۲۷۴ ش ۶۷
۳- کمال الدین:
مرحوم شیخ صدوق روایت دوم کتاب علل الشرایع را در کتاب شریف کمال الدین نیز ذکر می‌فرمایند:
کمال الدین ص ۲۵۴ ش ۴
۵- ینابیع المودة قندوزی:
جالب اینجاست که این عالم حنفی روایت دوم کتاب علل الشرایع را در کتاب خویش ینابیع ذکر می‌نماید:
ینابیع المودة ج ۳ ص ۳۷۸
۶- تفسیر منسوب به امام حسن عسکری:
فقال لها رسول الله صلی الله علیه وآله: دعوتک لتشهدی لی بالنبوة بعد شهادتک لله بالتوحید ثم تشهدی [ بعد شهادتک لی ] لعلی علیه السلام هذا بالإمامة، وأنه سندی وظهری وعضدی وفخری [ وعزی ]، ولولاه ما خلق الله عز وجل شییا مما خلق.
تفسیر منسوب به امام حسن عسکری ص ۱۶۹
رسول خدا (به درخت) فرمودند: من تو را خواندم تا بعد از شهادت دادنت به یکتایی خدا برای من شهادت به نبوت دهی و سپس بعد از این شهادت برای این علی نیز شهادت به امامت دهی و اینکه او یاور من و پشتیبان من و بازوی من و افتخار من و عزت من است و اینکه اگر او نبود خداوند عز وجل چیزی را از آفرینش نمی‌آفرید. پ
۷- شرح الأخبار قاضی نعمان المغربی:
روایت اول:
ایشان در کتاب خویش روایت ذیل را با سند منقطع تا ابوهریرة نقل می‌نمایند:
قال: هؤلاء خمسة من ولدک لولاهم ما خلقتک ولا خلقت الجنة ولا النار ولا العرش ولا الکرسی ولا السماء ولا الأرض ولا الملایکة ولا الانس ولا الجن.
شرح الأخبار ج ۲ ص ۵۰۰ ش ۸۸۴
خداوند فرمود: ایشام پنج نفر از نسل تو هستند که اگر ایشان نبودند تو را نمی‌آفریدم و بهشت را نیز نمی‌آفریدم و نه دوزخ را و نه عرش را و نه کرسی را و نه آسمان را و نه زمین را و نه مردمان را و نه جنیان را
روایت دوم:
روایت ذیل نیز در این کتاب شریف نقل شده است که:
قال: یا آدم صفوتی من خلقی لولاهم ما خلقت الجنة ولا النار، خلقت الجنة لهم ولمن والاهم، والنار لمن عاداهم.
شرح الأخبار ج ۳ص ۶ ش ۹۲۳
ای آدم ایشان بر گزیدگان ِ آفریدگان هستند ؛ اگر ایشان نبودند بهشت را و آتش را نمی‌آفریدم ؛ بهشت را برای ایشان و کسانی که ایشان را دوست بدارند آفریدم و آتش را برای کسی که ایشان را دشمن بدارد.
۸- قصص الأنبیاء
مرحوم قطب راوندی در کتاب خویش روایت اول شرح الأخبار را با سند کامل از مرحوم شیخ صدوق نقل می‌نمایند:
وعن ابن بابویه أخبرنا إبراهیم بن هارون الهیتی، أخبرنا أبو بکر أحمد بن محمد بن عیسی، أخبرنا محمد بن یزید القاضی، أخبرنا قتیبة بن سعید، أخبرنا اللیث بن سعد وإسماعیل بن جعفر عن أبیه، عن أبی هریرة
قصص الأنبیاء ص ۵۷ شماره ۱۰
۹- فراید السمطین:
روایت اول شرح الأخبار را عالم سنی، حموینی نیز در کتاب خویش نقل نموده است:
فراید السمطین ص ۵ مخطوط و ج ۱ ص ۳۶ مطبوع رجوع شود به شرح احقاق الحق ج ۹ ص ۲۵۴ و نیز نفحات الازهار ج ۴ ص۲۱۳
۱۰- أرجح المطالب:
علامه سنی الآمرتسری در کتاب خویش ارجح المطالب روایت اول شرح الأخبار را از ابی هریرة نقل می‌کند:
أرجح المطالب ص ۴۶۱چاپ لاهور رجوع شود به شرح احقاق الحق ج ۹ ص ۲۰۳
۱۱- بحر المعارف:
وروی فی بحر المعارف: لولاک لما خلقت الأفلاک، ولولا علی لما خلقتک. وفی ضیاء العالمین للشیخ أبی الحسن الجد الأمی للشیخ محمد حسن صاحب الجواهر بزیادة فقرة: ولولا فاطمة لما خلقتکما. ونحوه من کتاب المرندی
مستدرک سفینة البحار - الشیخ علی النمازی الشاهرودی - ج ۳ - ص ۱۶۹
و در بحر المعارف روایت کرده است که اگر تو نبودی افلاک را نمی‌آفریدم و اگر علی نبود تو را خلق نمیکردم و در ضیاء العالمین شیخ ابی الحسن پدر بزرگ مادری محم حسن صاحب جواهر اضافه قطعه:"واگر فاطمه نبود شما دو تن را نمی‌آفریدم" است ؛ وشبیه همین در کتاب مرندی آمده است.
۱۲- مجمع النورین فاضل هرندی:
الف) مستدرک سفینة البحار از مجمع النورین
کتاب مجمع النورین للفاضل المرندی قال: وفی الحدیث القدسی: لولاک لما خلقت الأفلاک، ولولا علی لما خلقتک، کما ذکره الوحید البهبهانی.
وروی فی بحر المعارف: لولاک لما خلقت الأفلاک، ولولا علی لما خلقتک. وفی ضیاء العالمین للشیخ أبی الحسن الجد الأمی للشیخ محمد حسن صاحب الجواهر بزیادة فقرة: ولولا فاطمة لما خلقتکما. ونحوه من کتاب المرندی
مستدرک سفینة البحار - الشیخ علی النمازی الشاهرودی - ج ۳ - ص ۱۶۸
در کتاب مجمع النورین فاضل هرندی آمده است که گفت: و در حدیث قدسی است: اگر تو نبودی افلاک را نمی‌آفریدم و اگر علی نبود تو را خلق نمیکردم. همانطور که وحید بهبانی نقل کرده است. و در بحر المعارف روایت کرده است که اگر تو نبودی افلاک را نمی‌آفریدم و اگر علی نبود تو را خلق نمیکردم و در ضیاء العالمین شیخ ابی الحسن پدر بزرگ مادری محم حسن صاحب جواهر اضافه قطعه:"واگر فاطمه نبود شما دو تن را نمی‌آفریدم" است ؛ وشبیه همین در کتاب مرندی آمده است.
ب) پاورقی شفاء الصدور فی شرح زیارة العاشور:
دقیقا همین متن را از کتاب مجمع النورین نقل می‌نماید:
پاورقی شفاء الصدور فی شرح زیارة العاشور للحاج میرزا أبی الفضل الطهرانی ج ۲ ص ۸۳
ج) الأسرار الفاطمیة شیخ محمد فاضل مسعودی:
فاطمة الزهراء علیها السلام العلة الغاییة
(یا أحمد لولاک لما خلقت الأفلاک، ولولا علی لما خلقتک، ولولا فاطمة لما خلقتکما) (الجنة العاصمة: ۱۴۸، مستدرک سفینة البحار: ۳ / ۳۳۴ عن مجمع النورین: ۱۴، عن العوالم: ۴۴. ) هذا الحدیث من الأحادیث المأثورة التی رواها جابر بن عبد الله الأنصاری عن رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم عن الله تبارک وتعالی
الأسرار الفاطمیة - الشیخ محمد فاضل المسعودی - ص ۲۳۱
فاطمه زهرا علیها السلام هدف نهایی:
ای احمد اگر تو نبودی افلاک را نمی‌آفریدم و اگر علی نبود تو را نمی‌آفریدم و اگر فاطمه نبود شما دو تن را خلق نمیکردم.
(الجنة العاصمة ص ۱۴۸؛ مستدرک سفینة البحار از مجمع النورین از عوالم) این روایت از روایاتی است که از جابر بن عبد الله الانصاری آن را از رسول خدا از خداوند نقل کرده است.
۱۳- جنة العاصمة میر جهانی از کشف اللیالی:
نقل از این کتاب در مصادر ذیل صورت گرفته است:
الف) شفاء الصدور فی شرح زیارة العاشور
کفی فی سمو شأن الزهراء سلام الله علیها کلام خالقها لولا فاطمة لما خلقتکما: روی عن الشیخ ابراهیم بن الحسن الذراق، عن الشیخ علی بن هلال الجزائری، عن الشیخ احمد بن فهد الحلی، عن الشیخ زین الدین علی بن الحسن الخازن الحایری، عن الشیخ أبی عبد الله محمد بن مکی الشهید بطرقه المتصلة الی أبی جعفر محمد بن علی بن موسی بن بابویه القمی بطریقه الی جابر بن یزید الجعفی، عن جابر بن عبد الله الانصاری عن رسول الله صلی الله علیه وآله عن الله تبارک وتعالی انه قال: یا احمد لولاک لما خلقت الافلاک، ولولا علی لما خلقتک، ولولا فاطمة لما خلقتکما. ثم قال جابر هذا من الاسرار أمرنا رسول الله صلی الله علیه وآله بکتمانه الا من أهله. کشف اللیالی لصالح بن عبد الوهاب بن العرندس - جنة العاصمة لمیر جهانی ۱۴۹.
مؤلف کتاب کشف اللیالی من علماء القرن التاسع من علماء الشیعة کان عالما ناسکا زاهدا ورعا أدیبا شاعرا توفی سنة ۸۴۰ ودفن فی حله هیفاء ومدفنه مزار یتبرک به ورجال الحدیث من کبار الشیعة - راجع جنة العاصمة ۱۴۹
شفاء الصدور فی شرح زیارة العاشور ج ۱ ص ۲۲۵ پاورقی شماره یک
در مقام والای حضرت زهرا همین بس که آفریننده او در مورد او گفته است که اگر فاطمه نبود شما (رسول خدا و امیر مومنان) را نمی‌آفریدم.
از شیخ ابراهیم بن الحسن الذراق روایت شده است که او از شیخ علی بن هلال جزائری روایت کرده است از شیخ احمد بن فهد حلی از شیخ زین الدین علی بن الحسن خازن حایری از شیخ ابی عبد الله محمد بن مکی شهید با سند متصل خود او تا ابو جعفر محمد بن علی بن موسی بن بابویه قمی به سند ایشان تا جابر بن یزید جعفی از جابر بن عبد الله انصاری از رسول خدا که فرمودند: ای احمد اگر تو نبودی افلاک را نمی‌آفریدم و اگر علی نبود تو را خلق نمیکردم و اگر فاطمه زهرا نبود شما دو تن را نمی‌آفریدم ؛ سپس جابر گفت: این از اسرار است که رسول خدا ما را امر به پوشاندن آن داشته است مگر از اهل آن ؛
کشف اللیالی نوشته صالح بن عبد الوهاب بن عرندس – جنة العاصمة میرجهانی ص ۱۴۹
مولف کتاب کشف اللیالی از علمای قرن نهم و از علمای شیعه است که دانشمند و دیندار و پرهیزکار و با تقوا و خوش بیان و شاعر بود و در سال ۸۴۰ از دنیا رفته و در حله هیفا دفن گردید و مدفن او محل زیارت شده و مردم به آن تبرک می‌نمایند ؛ و او از بزرگان علمای حدیث شیعه است در این زمینه به کتاب جنة العاصة ص ۱۴۹ مراجعه نمایید.
ب) الأسرار الفاطمیة شیخ محمد فاضل مسعودی:
متن کلمات ایشان در ذیل بحث"نقل از مجمع النورین فاضل هرندی قسمت ج"گذشت
الأسرار الفاطمیة - الشیخ محمد فاضل المسعودی - ص ۲۳۱
۱۴- مصباح الانوار تالیف ابو الحسن البکری استاد شهید اول:
مصادری که این روایت را از این کتاب نقل کرده است عبارتند از :
الف) مستدرک سفینة البحار
در کتاب شریف مستدرک سفینة البحار این مطلب را نقل کرده می‌گوید:
أما الحدیث القدسی:"لولاک لما خلقت الأفلاک"فقد روی أبو الحسن البکری أستاذ الشهید الثانی فی کتاب الأنوار عن أمیر المؤمنین (علیه السلام): أنه قال: کان الله ولا شی معه، فأول ما خلق نور حبیبه محمد (صلی الله علیه وآله) قبل خلق الماء والعرش والکرسی والسماوات والأرض واللوح والقلم - إلی أن قال: - والحق تبارک وتعالی ینظر إلیه ویقول: یا عبدی أنت المراد والمرید، وأنت خیرتی من خلقی وعزتی وجلالی لولاک لما خلقت الأفلاک. من أحبک أحببته. ومن أبغضک أبغضته – الخبر.
مستدرک سفینة البحار - الشیخ علی النمازی الشاهرودی - ج ۳ - ص ۱۶۶
اما حدیث قدسی"اگر تو نبودی افلاک را نمی‌آفریدم"بدرستیکه ابو حسن بکری استاد شهید ثانی در کتاب"الانوار"از امیر مومنان روایت می‌کند که فرمودند: خداوند بود و چیزی همراه او نبود ؛ پس اولین چیزی که آفرید نور حبیب او محمد بود قبل از آفرینش آب و عرش و کرسی و آسمان و زمین و لوح وقلم... و خداوند تبارک و تعالی نگاهی به او فرموده و گفت: ای بنده من تو مقصودی و تو ای که می‌خواهی و تو بهترین آفریده من هستی ؛ قسم به بزرگی و عظمت خودم که اگر تو نبودی افلاک را نمی‌آفریدم، هرکس تو را دوست بدارد او را دوست می‌دارم و هرکس تو را دشمن بدارد او را دشمن می‌دارم...
ب) شفاء الصدور فی شرح زیارة العاشور:
حدیث لولاک لما خلقت الافلاک ولولا علی لما خلقتک وحدیث لولا رسول الله وعلی لما خلقت العالم وحدیث لولا اهل البیت لما خلقت العالم وحدیث لولا فاطمة لما خلقتکما): روی ابن الحسن البکری استاد شهید الثانی (ره) فی کتاب (الانوار) عن امیر المؤمنین (علیه السلام) انه قال کان الله ولا شی معه، فاول ما خلق نور حبیبه محمد قبل خلق الماء والعرش والکرسی والسموات والارض واللوح والقلم... والحق تبارک وتعالی ینظر الیه ویقول: یا عبدی انت المراد والمرید وانت خیرتی من خلقی وعزتی وجلالی لولاک لما خلقت الافلاک من احبک احببته، ومن ابغضک ابغضته...
شفاء الصدور فی شرح زیارة العاشور ج ۲ ص ۸۳ پاورقی شماره ۲
روایت"اگر تو نبودی افلاک را نمی‌آفریدم و اگر علی نبود تو را خلق نمیکردم"و نیز روایت"اگر رسول خدا وعلی نبودند جهان را خلق نمیکردم"و روایت"اگر اهل بیت نبودند عالم را نمی‌آفریدم"و روایت"اگر فاطمه نبود شما دو تن را نمی‌آفریدم": ابن الحسن بکری استاد شهید ثانی در کتاب"الانوار"از امیر مومنان روایت می‌کند که فرمود: خداوند بود و چیزی همراه او نبود ؛ پس اولین چیزی که آفرید نور حبیب او محمد بود قبل از آفرینش آب و عرش و کرسی و آسمان و زمین و لوح وقلم... و خداوند تبارک و تعالی نگاهی به او فرموده و گفت: ای بنده من تو مقصودی و تو ای که می‌خواهی و تو بهترین آفریده من هستی ؛ قسم به بزرگی و عظمت خودم که اگر تو نبودی افلاک را نمی‌آفریدم، هرکس تو را دوست بدارد او را دوست می‌دارم و هرکس تو را دشمن بدارد او را دشمن می‌دارم...
ج) الذریعة آقا بزرگ تهرانی:
(مصباح الأنوار) للشیخ أبی الحسن البکری، أستاذ الشهید، کما ینقل عنه السید محمد القطب فی تصانیفه، منها فی (فصل الخطاب) نقل عنه حدیث أول ما خلق الله نور حبیبه وقال له لولاک لما خلقت الأفلاک
الذریعة آقا بزرگ تهرانی ج ۲۱ ص ۱۰۲
کتاب مصباح الانوار شیخ ابو الحسن بکری استاد شهید ؛ طبق آنچه سید محمد قطب در کتابهای خود آورده است ؛ یکی از آنها کتاب فصل الخطاب است که در آن از ایشان این روایت را نقل می‌کند که:"اولین چیزی که خداوند آفرید نور حبیبش بود و به او گفت: اگر تو نبودی افلاک رانمی آفریدم"
۱۵- ضیاء العالمین:
وفی ضیاء العالمین للشیخ أبی الحسن الجد الأمی للشیخ محمد حسن صاحب الجواهر بزیادة فقرة: ولولا فاطمة لما خلقتکما. ونحوه من کتاب المرندی
مستدرک سفینة البحار - الشیخ علی النمازی الشاهرودی - ج ۳ - ص ۱۶۹
و در بحر المعارف روایت کرده است که اگر تو نبودی افلاک را نمی‌آفریدم و اگر علی نبود تو را خلق نمیکردم و در ضیاء العالمین شیخ ابی الحسن پدر بزرگ مادری محم حسن صاحب جواهر اضافه قطعه:"واگر فاطمه نبود شما دو تن را نمی‌آفریدم" است ؛ وشبیه همین در کتاب مرندی آمده است.
۱۶- کفایة الأثر:
مرحوم خزاز قمی از علمای قرن پنجم هجری در کتاب خویش دو روایت در این زمینه ذکر می‌فرمایند:
روایت اول:
سند روایت اول چنین است:
قال هارون: وحدثنا حیدر بن محمد بن نعیم السمرقندی، قال حدثنی أبو النصر محمد بن مسعود العیاشی، عن یوسف بن المشحت البصری، قال حدثنا إسحاق بن الحارث، قال حدثنا محمد بن البشار، عن محمد بن جعفر، قال حدثنا شعبة، عن هشام بن یزید، عن أنس بن مالک قال: کنت أنا وأبو ذر وسلمان وزید بن ثابت وزید بن أرقم عند النبی صلی الله علیه وآله وسلم
و متن آن چنین است که:
فأوحی الله إلی: یا محمد إنی اطلعت إلی الأرض اطلاعة فاخترتک منها فجعلتک نبیا، ثم اطلعت ثانیا فاخترت منها علیا فجعلته وصیک ووارث علمک والإمام بعدک، وأخرج من أصلابکما الذریة الطاهرة والأیمة المعصومین خزان علمی، فلولاکم ما خلقت الدنیا ولا الآخرة ولا الجنة ولا النار
کفایة الأثر ص ۷۰ باب ما جاء عن أنس بن مالک من النصوص
پس خداوند بر من وحی نمود که ای محمد ؛ من به زمین نظر نمودم پس تو را از آن برگزیدم و سپس تو را پیامبر قرار دادم ؛ سپس دوباره بر آن نظر نمودم پس علی را از آن برگزیدم و سپس او را جانشین تو و وارث علم تو و امام بعد از تو قرار دادم ؛ و از نسل شما دو تن خاندانی پاک و امامانی معصومین را به عنوان خزانه علم خود بیرون آوردم ؛ پس اگر شما نبودید دنیا را و آخرت را و بهشت را و دوزخ را نمی‌آفریدم.
روایت دوم:
ثم قال لی: یا علی أنت الإمام والخلیفة من بعدی، حربک حربی وسلمک سلمی، وأنت أبو سبطی وزوج ابنتی، من ذریتک الأیمة المطهرون، فأنا سید الأنبیاء [ وأنت سید الأوصیاء، وأنا وأنت من شجرة واحدة ]، ولولانا لم یخلق الجنة والنار ولا الأنبیاء ولا الملایکة.
کفایة الأثر ص ۱۵۷ باب ما روی عن امیر المومنین من النصوص
سپس (رسول خدا) به من فرمودند: ای علی تو امام و خلیفه بعد از من هستی ؛ دشمن تو دشمن من و دوست تو، دوست من است ؛ و تو پدر نوه من و همسر دختر من هستی ؛ امامان پاک از نسل تو هستند ؛ پس من سرور انبیا هستم و تو سرور جانشینان ؛ و من و تو از یک درخت هستیم ؛ و اگر ما نبودیم بهشت و دوزخ و انبیا و ملایکه آفریده نمی‌شدند.
این بود مقداری از روایات شیعه و سنی در مورد روایت لولاک لما خلقت الافلاک و روایات شبیه به آن و اقرار به صحیح بودن آن حتی از برخی علمای اهل سنت.
/
مؤسسه تحقیقاتی حضرت ولی عصر (عج)
