عصمت ائمه اهل بیت (علیه السلام) از دیدگاه عقل و نقل - ۴
عصمت ائمه از زبان امام صادق علیه السلام
شیخ صدوق در کتاب الخصال و معانی الأخبار نقل می‌کند:
أَحْمَدُ بْنُ یَحْیَی الْمُکَتِّبُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ الْوَرَّاقِ عَنْ بَشِیرِ بْنِ سَعِیدِ بْنِ قِیلَوَیْهِ عَنْ عَبْدِ الْجَبَّارِ بْنِ کَثِیرٍ التَّمِیمِیِّ الْیَمَانِیِّ قَالَ سَمِعْتُ مُحَمَّدَ بْنَ حَرْبٍ الْهِلَالِیَّ أَمِیرَ الْمَدِینَةِ یَقُولُ سَأَلْتُ جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ علیهما السلام فَقُلْتُ لَهُ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ فِی نَفْسِی مَسْأَلَةٌ أُرِیدُ أَنْ أَسْأَلَکَ عَنْهَا فَقَالَ إِنْ شِیْتَ أَخْبَرْتُکَ بِمَسْأَلَتِکَ قَبْلَ أَنْ تَسْأَلَنِی وَ إِنْ شِیْتَ فَاسْأَل...: قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله: أَیُّهَا النَّاسُ عَلَیْکُمْ أَنْفُسَکُمْ لا یَضُرُّکُمْ مَنْ ضَلَّ إِذَا اهْتَدَیْتُمْ وَعَلِیٌّ نَفْسِی وَأَخِی أَطِیعُوا عَلِیّاً فَإِنَّهُ مُطَهَّرٌ مَعْصُومٌ لَا یَضِلُّ وَلَا یَشْقَی.
محمّد بن حرب هلالی امیر مدینه گوید: از امام صادق علیه السّلام پرسیدم: ای پسر رسول خدا: در دلم مسألهای است که میخواهم از تو بپرسم. فرمود: اگر بخواهی پیش از آنکه از من بپرسی تو را از سؤالت خبر خواهم داد! و اگر خواستی میتوانی سؤال کنی... پیامبر اکرم صلی اللَّه علیه و آله فرمود، «ای مردم! مواظب خودتان باشید، که هر گاه هدایت یابید آن کس که گمراه است نمیتواند به شما زیانی برساند، علی جان من و برادر من است، از او اطاعت کنید؛ زیرا که او پاکیزه و معصوم است، نه گمراه است و نه بدبخت.
الصدوق، ابوجعفر محمد بن علی بن الحسین (متوفای۳۸۱هـ)، علل الشرایع، ج۱، ص۱۷۴ـ۱۷۵، تحقیق: السید محمد صادق بحر العلوم، ناشر: المکتبة الحیدریة ـ النجف، ۱۳۸۵هـ ـ ۱۹۶۶م
همو: معانی الأخبار، ص۳۵۰، ناشر: جامعه مدرسین، قم، اول، ۱۴۰۳ ق.
و در کتاب الخصال می‌نویسد:
حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ الْهَیْثَمِ الْعِجْلِیُّ وَأَحْمَدُ بْنُ الْحَسَنِ الْقَطَّانُ وَمُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ السِّنَانِیُّ وَالْحُسَیْنُ بْنُ إِبْرَاهِیمَ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ هِشَامٍ الْمُکَتِّبُ وَعَبْدُ اللَّهِ بْنُ مُحَمَّدٍ الصَّایِغُ وَعَلِیُّ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ الْوَرَّاقُ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُمْ قَالُوا: حَدَّثَنَا أَبُو الْعَبَّاسِ أَحْمَدُ بْنُ یَحْیَی بْنِ زَکَرِیَّا الْقَطَّانُ قَالَ حَدَّثَنَا بَکْرُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ حَبِیبٍ قَالَ حَدَّثَنَا تَمِیمُ بْنُ بُهْلُولٍ قَالَ حَدَّثَنِی أَبُو مُعَاوِیَةَ عَنِ الْأَعْمَشِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام قَالَ: هَذِهِ شَرَایِعُ الدِّینِ لِمَنْ أَرَادَ أَنْ یَتَمَسَّکَ بِهَا وَأَرَادَ اللَّهُ هُدَاهُ... وَالْأَنْبِیَاءُ وَالْأَوْصِیَاءُ لَا ذُنُوبَ لَهُمْ لِأَنَّهُمْ مَعْصُومُونَ مُطَهَّرُون... وَلَا یَصْطَفِی مِنْ عِبَادِهِ مَنْ یَعْلَمُ أَنَّهُ یَکْفُرُ بِهِ وَیَعْبُدُ الشَّیْطَانَ دُونَهُ وَلَا یَتَّخِذُ عَلَی خَلْقِهِ حُجَّةً إِلَّا مَعْصُوماً.
اینها دستورات دین است برای کسی که بخواهد پایبند آنها شده و خداوند هدایت او را خواسته باشد:... انبیاء و جانشینان او هیچ گناهی بر گردن ندارند؛ چرا که آنها معصوم و پاکیزه هستند... و خدای تبارک و تعالی بر بندگانش اطاعت کسی را واجب نمی‌کند که می‌داند که ایشان را گمراه می‌کند و در ضلالت می‌اندازد و از برای رسالتش اختیار نمیفرماید و بر نمیگزیند و از بندگانش کسی را که می‌داند که کافر می‌شود و شیطان را به غیر از خدا میپرستد و بر خلقش حجتی را فرا نمیگیرد مگر کسی که معصوم باشد.
الصدوق، ابوجعفر محمد بن علی بن الحسین (متوفای۳۸۱هـ)، الخصال، ج۲، ص۶۰۸، تحقیق: علی أکبر الغفاری، ناشر: جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة ـ قم، ۱۴۰۳هـ ـ ۱۳۶۲ش
شیخ کلینی با سند صحیح نقل می‌کند:
مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ غَالِبٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فِی خُطْبَةٍ لَهُ یَذْکُرُ فِیهَا حَالَ الْأَیِمَّةِ علیهم السلام وَ صِفَاتِهِم...
فَالْإِمَامُ هُوَ الْمُنْتَجَبُ الْمُرْتَضَی وَ الْهَادِی الْمُنْتَجَی وَ الْقَایِمُ الْمُرْتَجَی اصْطَفَاهُ اللَّهُ بِذَلِکَ وَ اصْطَنَعَهُ عَلَی عَیْنِه... لَمْ یَزَلْ مَرْعِیّاً بِعَیْنِ اللَّهِ یَحْفَظُهُ وَیَکْلَؤُهُ بِسِتْرِهِ مَطْرُوداً عَنْهُ حَبَایِلُ إِبْلِیسَ وَجُنُودِهِ مَدْفُوعاً عَنْهُ وُقُوبُ الْغَوَاسِقِ وَنُفُوثُ کُلِّ فَاسِقٍ مَصْرُوفاً عَنْهُ قَوَارِفُ السُّوءِ مُبْرَأً مِنَ الْعَاهَاتِ مَحْجُوباً عَنِ الْآفَاتِ مَعْصُوماً مِنَ الزَّلَّاتِ مَصُوناً عَنِ الْفَوَاحِشِ کُلِّهَا مَعْرُوفاً بِالْحِلْمِ وَالْبِرِّ فِی یَفَاعِهِ مَنْسُوباً إِلَی الْعَفَافِ وَالْعِلْمِ وَالْفَضْل.
امام صادق علیه السلام در خطبهای که حال و صفات امامان علیهم السلام را بیان می‌کند، میفرماید:... پس امام همان برگزیده، پسندیده، رهبر، محرم اسرار و امید بخشی است که به فرمان خدا قیام کرده است، خدا او را برای این برگزیده و در عالم ذر که او را آفریده، زیر نظر خود پروریده...
خداوند همیشه به او توجه دارد، او را نگه میدارد و از او حمایت می‌کند، دام‌های شیطان و لشکرش را از او دور کرده و حوادث شب هنگام و افسون جادوگران را از او دفع می‌نماید، چنگال بدی را از او میگرداند و او را از ناپاکی‌ها بر کنار میدارد و از آفات بر حذر میدارد، از گناه معصوم است و از هر گونه هرزگی مصون، هر جا باشد به بردباری و نیکو کاری معروف است و به عفاف و علم و فضل بینهایت موصوف،
الکلینی الرازی، أبو جعفر محمد بن یعقوب بن إسحاق (متوفای۳۲۸ هـ)، الأصول من الکافی، ج۱، ص۲۰۳ ـ ۲۰۴، ناشر: اسلامیه، تهران، الطبعة الثانیة،۱۳۶۲ هـ.ش.
شیخ کلینی در کتاب کافی و شیخ صدوق در کتاب معانی الأخبار با سند صحیح نقل می‌کنند:
عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ وَعَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ جَمِیعاً عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ رِیَابٍ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَجَلَّ «وَما أَصابَکُمْ مِنْ مُصِیبَةٍ فَبِما کَسَبَتْ أَیْدِیکُمْ» أَ رَأَیْتَ مَا أَصَابَ عَلِیّاً وَأَهْلَ بَیْتِهِ علیهم السلام مِنْ بَعْدِهِ هُوَ بِمَا کَسَبَتْ أَیْدِیهِمْ وَهُمْ أَهْلُ بَیْتِ طَهَارَةٍ مَعْصُومُونَ فَقَالَ: إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه وآله کَانَ یَتُوبُ إِلَی اللَّهِ وَیَسْتَغْفِرُهُ فِی کُلِّ یَوْمٍ وَلَیْلَةٍ مِایَةَ مَرَّةٍ مِنْ غَیْرِ ذَنْبٍ إِنَّ اللَّهَ یَخُصُّ أَوْلِیَاءَهُ بِالْمَصَایِبِ لِیَأْجُرَهُمْ عَلَیْهَا مِنْ غَیْرِ ذَنْبٍ.
علی بن ریاب گوید از امام صادق علیه السلام در باره تفسیر این سخن خداوند که: «هر مصیبتی به شما رسد بخاطر اعمالی است که انجام دادهاید» سؤال کردم آیا مصیبت‌هایی علی و اهل بیت (معصومین او) علیهم السلام دیدند، به کاری‌هایی بود که آنها انجام داده بودند؛ با این که آنان خاندان طهارت و هم معصوم (از گناه) بودند؟ فرمود: همانا رسول خدا صلی الله علیه وآله در هر روز و شب بدون این که گناهی انجام داده باشد، صد بار استغفار می‌کرد و به سوی او توبه می‌نمود، همانا خداوند دوستان خود را با مصیبت‌ها و پیش آمدها گرفتار کند تا بدان واسطه بدون گناه به آنها اجر و ثواب دهد.
الکلینی الرازی، أبو جعفر محمد بن یعقوب بن إسحاق (متوفای۳۲۸ هـ)، الأصول من الکافی، ج۲، ص۴۵۰ ح ۲، ناشر: اسلامیه، تهران، الطبعة الثانیة،۱۳۶۲ هـ.ش.
الصدوق، ابوجعفر محمد بن علی بن الحسین (متوفای۳۸۱هـ)، معانی الأخبار، ص۳۸۳، ناشر: جامعه مدرسین، قم، اول، ۱۴۰۳ق.
شیخ صدوق در کتاب شریف الأمالی با سند صحیح نقل می‌کند:
حَدَّثَنَا أَبِی رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ قُتَیْبَةَ عَنْ حَمْدَانَ بْنِ سُلَیْمَانَ عَنْ نُوحِ بْنِ شُعَیْبٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنْ صَالِحٍ عَنْ عَلْقَمَةَ قَالَ قَالَ الصَّادِقُ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ علیهما السلام وَقَدْ قُلْتُ لَهُ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ أَخْبِرْنِی عَمَّنْ تُقْبَلُ شَهَادَتُهُ وَمَنْ لَا تُقْبَلُ فَقَالَ: یَا عَلْقَمَةُ کُلُّ مَنْ کَانَ عَلَی فِطْرَةِ الْإِسْلَامِ جَازَتْ شَهَادَتُهُ. قَالَ: فَقُلْتُ لَهُ: تُقْبَلُ شَهَادَةُ مُقْتَرِفٍ لِلذُّنُوبِ؟ فَقَالَ: یَا عَلْقَمَةُ لَوْ لَمْ تُقْبَلْ شَهَادَةُ الْمُقْتَرِفِینَ لِلذُّنُوبِ لَمَا قُبِلَتْ إِلَّا شَهَادَاتُ الْأَنْبِیَاءِ وَالْأَوْصِیَاءِ لِأَنَّهُمْ هُمُ الْمَعْصُومُونَ دُونَ سَایِرِ الْخَلْق.
علقة بن محمد الخضرمی گفت: به امام صادق علیه السلام عرض کردم: ای پسر رسول خدا! شهادت چه کسی پذیرفته و یا پذیرفته نمی‌شود؟ فرمود: ای علقمه، هر کس بر فطرت اسلام باشد، گواهیش پذیرفته می‌شود. سپس سؤال کردم: آیا گواهی گناهکاران نیز پذیرفته می‌شود؟ فرمود: ای علقمه! اگر شهادت گناهکاران پذیرفته نشود؛ پس باید فقط شهادت انبیاء و اوصیاء پذیرفته شود؛ چرا که تنها آنها معصوم هستند نه غیر آنها.
الصدوق، ابوجعفر محمد بن علی بن الحسین (متوفای۳۸۱هـ)، الأمالی، ص۱۶۳، تحقیق و نشر: قسم الدراسات الاسلامیة - مؤسسة البعثة - قم، الطبعة: الأولی، ۱۴۱۷هـ.
عصمت ائمه علیهم السلام از زبان امام رضا علیه السلام
شیخ صدوق در کتاب کمال الدین، معانی الأخبار، الأمالی و عیون اخبار الرضا علیه السلام روایت جامع و کاملی را از امام رضا علیه السلام در باره امامت نقل می‌کند که امام در فراز‌های از آن، عصمت ائمه علیهم السلام ثابت می‌کند:
حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ مُوسَی بْنِ الْمُتَوَکِّلِ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو مُحَمَّدٍ الْقَاسِمُ بْنُ الْعَلَاءِ قَالَ حَدَّثَنِی الْقَاسِمُ بْنُ مُسْلِمٍ عَنْ أَخِیهِ عَبْدِ الْعَزِیزِ بْنِ مُسْلِمٍ؛
وَحَدَّثَنَا أَبُو الْعَبَّاسِ مُحَمَّدُ بْنُ إِبْرَاهِیمَ بْنِ إِسْحَاقَ الطَّالَقَانِیُّ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو أَحْمَدَ الْقَاسِمُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ الْمَرْوَزِیُّ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو حَامِدٍ عِمْرَانُ بْنُ مُوسَی بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ الْقَاسِمِ الرَّقَّامِ قَالَ حَدَّثَنِی الْقَاسِمُ بْنُ مُسْلِمٍ عَنْ أَخِیهِ عَبْدِ الْعَزِیزِ بْنِ مُسْلِمٍ قَال: کُنَّا مَعَ الرِّضَا علیه السلام بِمَرْوَ فَاجْتَمَعْنَا فِی الْجَامِعِ یَوْمَ الْجُمُعَةِ فِی بَدْءِ مَقْدَمِنَا فَأَدَارُوا أَمْرَ الْإِمَامَةِ وَ ذَکَرُوا کَثْرَةَ اخْتِلَافِ النَّاسِ فِیهَا فَدَخَلْتُ عَلَی سَیِّدِی علیه السلام فَأَعْلَمْتُهُ خَوَضَانَ النَّاسِ فِی ذَلِکَ فَتَبَسَّمَ علیه السلام ثُمَّ قَالَ یَا عَبْدَ الْعَزِیزِ جَهِلَ الْقَوْمُ وَ خُدِعُوا عَنْ أَدْیَانِهِم....
... الْإِمَامُ أَمِینُ اللَّهِ عَزَّ وَجَلَّ فِی خَلْقِهِ وَحُجَّتُهُ عَلَی عِبَادِهِ وَخَلِیفَتُهُ فِی بِلَادِهِ وَالدَّاعِی إِلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَالذَّابُّ عَنْ حُرَمِ اللَّهِ عَزَّ وَجَلَّ الْإِمَامُ هُوَ الْمُطَهَّرُ مِنَ الذُّنُوبِ الْمُبَرَّأُ مِنَ الْعُیُوبِ مَخْصُوصٌ بِالْعِلْمِ مَوْسُومٌ بِالْحِلْمِ نِظَامُ الدِّینِ وَعِزُّ الْمُسْلِمِینَ وَغَیْظُ الْمُنَافِقِینَ وَبَوَارُ الْکَافِرِین...
وَإِنَ الْعَبْدَ إِذَا اخْتَارَهُ اللَّهُ عَزَّ وَجَلَّ لِأُمُورِ عِبَادِهِ شَرَحَ صَدْرَهُ لِذَلِکَ وَأَوْدَعَ قَلْبَهُ یَنَابِیعَ الْحِکْمَةِ وَأَلْهَمَهُ الْعِلْمَ إِلْهَاماً فَلَمْ یَعْیَ بَعْدَهُ بِجَوَابٍ وَلَا یُحَیَّرُ فِیهِ عَنِ الصَّوَابِ وَهُوَ مَعْصُومٌ مُؤَیَّدٌ مُوَفَّقٌ مُسَدَّدٌ قَدْ أَمِنَ الْخَطَایَا وَالزَّلَلَ وَالْعِثَارَ وَخَصَّهُ اللَّهُ بِذَلِکَ لِیَکُونَ حُجَّتَهُ عَلَی عِبَادِهِ وَشَاهِدَهُ عَلَی خَلْقِهِ وَ«ذلِکَ فَضْلُ اللَّهِ یُؤْتِیهِ مَنْ یَشاءُ وَاللَّهُ ذُو الْفَضْلِ الْعَظِیمِ».
عبد العزیز بن مسلم گوید در زمانی که امام علی بن موسی الرضا علیه السلام در مرو بود، خدمت او رسیدیم، در آغاز ورودمان روز جمعه در مسجد جامع گرد آمدیم و موضوع امر امامت را در میان گذاشته و در اطراف آن به گفتگو پرداختیم، کسانی که حاضر بودند، اختلافات بسیاری را که در باره امامت یاد آور شدند، من به حضور سید خود امام رضا مشرف شدم و دیدگاه‌های مردم را در باره امامت به عرض او رسانیدم، آن حضرت لبخندی زد و فرمود: ای عبد العزیز بن مسلم این مردم نادانند و از دین خود فریب خوردهاند...
امام، امین خدا است در میان خلقش و حجت او بر بندگانش و خلیفه او در بلادش و دعوتکننده به سوی او و دفاعکننده از حقوق او است، امام از گناهان پاک و از عیب‌ها بر کنار است، به دانش مخصوص و به خویشتن‌داری نشانه دار است، موجب نظام دین و عزت مسلمین و خشم منافقین و هلاک کافرین است...
هر گاه باریتعالی به خاطر امور بندگانش، شخصی را برگزیند، به او شرح صدر عطا کرده، چشمههای حکمتهای را در قلب او جاری می‌سازد و علم به او الهام می‌نماید. پس از آن، ذاز جواب دادن عاجز نمی‌شود و از صدق و ثواب منحرف نمی‌شود.
امام معصوم و محفوظ است از گناه، قول و فعل او با درستی و صدق همراه و از خطاها و لغزشها ایمن است، خداوند این ویژگی‌ها را به امام داده است تا بر بندگان او حجت و بر خلق او شاهد و گواه باشد و «این فضل خداست که به هر کس بخواهد (و شایسته بداند) میبخشد و خداوند صاحب فضل عظیم است».
الصدوق، ابوجعفر محمد بن علی بن الحسین (متوفای۳۸۱هـ)، کمال الدین و تمام النعمة، ص۶۷۵ ـ ۶۸۱، تحقیق: علی اکبر الغفاری، ناشر: مؤسسة النشر الاسلامی (التابعة) لجماعة المدرسین ـ قم، ۱۴۰۵هـ؛
همو: الأمالی، ص۷۷۳ ـ ۷۷۸، تحقیق و نشر: قسم الدراسات الاسلامیة - مؤسسة البعثة - قم، الطبعة: الأولی، ۱۴۱۷هـ؛
عیون اخبار الرضا (علیه السلام)، ج۲ ص۱۹۵ ـ ۱۹۹، تحقیق: الشیخ حسین الأعلمی، ناشر: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات ـ بیروت، ۱۴۰۴هـ ـ ۱۹۸۴م؛
معانی الأخبار، ص۹۶ ـ ۱۰۱، ناشر: جامعه مدرسین، قم، اول، ۱۴۰۳ ق.
عصمت ائمه از زبان امام هادی علیه السلام
زیارت جامعه کبیره، از بهترین و پربارترین احادیثی است که مقام ائمه علیهم السلام را به صورت کامل توضیح داده است، در این زیارتنامه، چندین و چند بار به عصمت ائمه علیهم السلام اشاره شده است که ما به دو مورد آن اشاره می‌کنیم. شیخ صدوق رضوان الله تعالی علیه در کتاب عیون اخبار الرضاء علیه السلام و من لایحضر و شیخ طوسی در کتاب تهذیب الأحکام، این زیارت نامه را نقل کرده‌اند:
حَدَّثَنَا عَلِیُّ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِمْرَانَ الدَّقَّاقُ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ وَمُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ السِّنَانِیُّ وَعَلِیُّ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ الْوَرَّاقُ وَالْحُسَیْنُ بْنُ إِبْرَاهِیمَ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ هِشَامٍ الْمُکَتِّبُ قَالُوا حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ الْکُوفِیُّ وَأَبُو الْحُسَیْنِ الْأَسَدِیُّ قَالُوا حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ إِسْمَاعِیلَ الْمَکِّیُّ الْبَرْمَکِیُّ قَالَ حَدَّثَنَا مُوسَی بْنُ عِمْرَانَ النَّخَعِیُّ قَالَ قُلْتُ لِعَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ مُوسَی بْنِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیهم السلام عَلِّمْنِی یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ قَوْلًا أَقُولُهُ بَلِیغاً کَامِلًا إِذَا زُرْتُ وَاحِداً مِنْکُمْ فَقَالَ: إِذَا صِرْتَ إِلَی الْبَابِ فَقِفْ وَ اشْهَدِ الشَّهَادَتَیْنِ وَ أَنْتَ عَلَی غُسْل...
وَأَشْهَدُ أَنَّکُمُ الْأَیِمَّةُ الرَّاشِدُونَ الْمَهْدِیُّونَ الْمَعْصُومُونَ الْمُکَرَّمُونَ الْمُقَرَّبُونَ الْمُتَّقُونَ الصَّادِقُون....
عَصَمَکُمُ اللَّهُ مِنَ الزَّلَلِ وَآمَنَکُمْ مِنَ الْفِتَنِ وَطَهَّرَکُمْ مِنَ الدَّنَسِ وَأَذْهَبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ وَطَهَّرَکُمْ تَطْهِیراً.
الصدوق، ابوجعفر محمد بن علی بن الحسین (متوفای۳۸۱هـ)، من لا یحضره الفقیه، ج۲، ص۶۰۹ ـ ۶۱۷، ح۳۲۱۳، تحقیق: علی اکبر الغفاری، ناشر: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم؛
عیون اخبار الرضا (علیه السلام)، ج۱، ص۳۰۵ ـ۳۰۹، تحقیق: الشیخ حسین الأعلمی، ناشر: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات ـ بیروت، ۱۴۰۴هـ ـ ۱۹۸۴م؛
الطوسی، الشیخ ابوجعفر، محمد بن الحسن بن علی بن الحسن (متوفای۴۶۰هـ)، تهذیب الأحکام، ج۶، ص۹۵ ـ ۱۰۱، تحقیق: السید حسن الموسوی الخرسان، ناشر: دار الکتب الإسلامیة ـ طهران، الطبعة الرابعة،۱۳۶۵ ش.
علامه مجلسی رضوان الله تعالی علیه بعد از شرح این زیارتنامه می‌گوید:
أقول: إنما بسطت الکلام فی شرح تلک الزیارة قلیلا وإن لم أستوف حقها حذرا من الإطالة لأنها أصح الزیارات سندا، وأعمها موردا، وأفصحها لفظا وأبلغها معنی، وأعلاها شأنا.
من (مجلسی) می‌گویم: من در شرح این زیارت، زیاد سخن نگفتم و اگر حق آن را نتوانستم ایفا کنم، از ترس طولانی شدن سخن بود؛ چرا که این زیارت نامه، از نظر سند صحیح‌ترین زیارت، از نظر مورد گسترده‌ترین، از نظر لفظ فصیح‌ترین و از نظر معنا رساترین و از نظر ارزش برترین زیارت نامه است.
المجلسی، محمد باقر (متوفای ۱۱۱۱هـ)، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأیمة الأطهار، ج۹۹، ص۱۴۵، تحقیق: محمد الباقر البهبودی، ناشر: مؤسسة الوفاء - بیروت - لبنان، الطبعة: الثانیة المصححة، ۱۴۰۳هـ - ۱۹۸۳م.
ادله عقلی عصمت:
علاوه بر دلایل نقلی که برای اثبات عصمت ارائه و ثابت شد، از دیدگاه عقل نیز عصمت برای پیامبر و امام واجب است. علمای شیعه همواره در کنار استناد به آیات و روایات به ادله عقلی نیز تمسک کرده‌اند. ما به جهت اختصار به چند دلیل اشاره می‌کنیم:
دلیل اعتماد
یکی از دلایل عقلی برای لزوم عصمت پیامبر و امام، «دلیل اعتماد» است. به این معنا که اگر پیامبر و امام، معصوم از گناه، خطا، نسیان و سهو نباشد، مردم به او اعتماد نکرده، گفته‌های او را جدی نخواهند گرفت و به اوامر و نواهی او گوش نخواهند داد؛ چرا که مردم احتمال می‌دهند در این گفتار و یا کردار خود دچار اشتباه شده باشد و یا با پیروی از هوای نفس بر خلاف دستور خدا، فرمان داده باشد.
پس امام باید از هر گونه گناه و خطا معصوم باشد.
دلیل نقض غرض:
پیامبر و امام، از جانب خداوند انتخاب شده‌اند تا بشر را به سوی صراط مستقیم الهی و هدف نهایی که همان کمال مطلق است، هدایت و راهنمایی کنند، حال اگر خود آنها از صراط مستقیم منحرف شده، پایبند به دستوراتی که خود داده‌اند نباشند و بر خلاف محتوای رسالتشان گام بردارند، اقتدار خود را در میان مردم از دست می‌دهند و مردم رفتار متناقض با گفتارشان را به رخ شان خواهند کشید و دیگر به آنها اعتماد نخواهند کرد. در نتیجه هدفی که خداوند از رسالت و امامت آنها مد نظر داشته محقق نشده و نقض غرض خواهد شد و نقض غرض شایسته خداوند حکیم نیست؛ ازاین رو، پیامبر و امام باید معصوم باشد تا مردم به او اعتماد کنند و غرضی خداوند از انتخاب آنها داشته است، حاصل شود.
خواجه نصیر الدین طوسی در تجرید الإعتقاد در این باره می‌گوید:
قال: ویجب فی النبی العصمة لیحصل الوثوق فیحصل الغرض.
پیامبر باید معصوم باشد تا مردم به او اعتماد کنند و در نتیجه غرض از بعثت حاصل شود
الحلی الأسدی، جمال الدین أبو منصور الحسن بن یوسف بن المطهر (متوفای ۷۲۶هـ)، کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، ص۴۷۱، تحقیق و تصحیح: الشیخ حسن حسن زاده الآملی، ناشر: مؤسسة النشر الاسلامی التابعة لجماعة المدرسین ـ قم، ۱۴۱۷هـ.
بنابراین اگر پیامبر و امام معصوم نباشند، غرضی که خداوند از نصب آنها داشته است، نقض شده و نقض غرض برای خداوند حکیم جایز نیست.
اطاعت مطلق از امام
طبق آیه اولی الأمر که پیش از این گذشت، اطاعت مطلق از امام علیه السلام واجب است و خداوند به همه ما دستور داده است که از تمام فرمان‌های امام اطاعت کنند؛ همان طوری که لازم است از تمام دستور‌های خدا و پیامبرش اطاعت کنیم.
حال اگر امام، معصوم از خطا و اشتباه نباشند، ممکن است دستوری بر خلاف دستور خدا یا پیامبرش به عمد یا به سهو بدهد، در این صورت یا اطاعت از چنین امام واجب است یا واجب نیست، اگر واجب باشد، لازمه‌اش این است که بگوییم خداوند اجازه گناه به همه داده و بلکه واجب کرده است و چنین ملازمه‌ای از دیدگاه عقل و شرع مردود است. اگر اطاعت از این امام واجب نباشد، با اصل انتصاب این شخص به عنوان امام مفترض الطاعة در تضاد است. پس امام باید معصوم باشد تا اطاعت مطلق از او امکان‌پذیر باشد.
مرحوم مظفر در کتاب عقاید الإمامیة در این باره می‌نویسد:
والدلیل علی وجوب العصمة: أنه لو جاز أن یفعل النبی المعصیة أو یخطأ وینسی، وصدر منه شی من هذا القبیل، فأما أن یجب اتباعه فی فعله الصادر منه عصیانا أو خطأ أو لا یجب، فإن وجب اتباعه فقد جوزنا فعل المعاصی برخصة من الله تعالی بل أوجبنا ذلک، وهذا باطل بضرورة الدین والعقل، وإن لم یجب اتباعه فذلک ینافی النبوة التی لا بد أن تقترن بوجوب الطاعة أبدا.
علی أن کل شی یقع منه من فعل أو قول فنحن نحتمل فیه المعصیة أو الخطأ فلا یجب اتباعه فی شی من الأشیاء فتذهب فایدة البعثة، بل یصبح النبی کسایر الناس لیس لکلامهم ولا لعملهم تلک القیامة العالیة التی یعتمد علیها دایما. کما لا تبقی طاعة حتمیة لأوامره ولا ثقة مطلقة بأقواله وأفعاله.
وهذا الدلیل علی العصمة یجری عینا فی الإمام، لأن المفروض فیه أنه منصوب من الله تعالی لهدایة البشر خلیفة للنبی، علی ما سیأتی فی فصل الإمامة.
دلیل وجوب عصمت این است که: اگر انجام معصیت، خطا و نسیان برای پیامبر جایز باشد و از او چنین اعمالی سر بزند، دو حالت دارد: ۱. یا اطاعت و پیروی از او در این گناه و خطایی که از او سر زده، واجب است، در این صورت انجام گناه و معصیت برای ما با اجازه خداوند جایز و بلکه واجب است و این مطلب به ضرورت دین و عقل باطل است؛ ۲. اطاعت (از چنین پیامبری) واجب نباشد و این با اصل نبوتی که لازم است با اطاعت مطلق و ابدی همراه باشد، در تضاد خواهد بود.
به هر حال، وقتی کاری از او سر می‌زند یا سخنی می‌گوید، ما احتمال می‌دهیم در این گفتار یا کردار، معصیت و یا اشتباه کرده باشد؛ پس پیروی از او در هیچ چیز واجب نیست، در نتیجه فایده بعثت از بین می‌رود؛ بلکه پیامبر همانند سایر مردم خواهد شد که گفتار و دانش آنها آن قدر ارزش ندارد که همیشه بتوان بر آن اعتماد کرد؛ چنانچه لزوم اطاعت از اوامر او نیز از بین می‌رود و دیگر اعتماد مطلق به گفتار و کردار او وجود نخواهد داشت.
این دلیل بر عصمت (پیامبر) برای امام نیز جاری است؛ چرا که فرض ما این است که امام از جانب خداوند برای هدایت بشر بعد از پیامبر انتخاب شده است که تفصیل این مطلب در فصل امام خواهد آمد.
المظفر، الشیخ محمد رضا (متوفای۱۳۸۱هـ)، عقاید الإمامیة، ص۵۴، ناشر: انتشارات أنصاریان ـ قم.
برخی از دانشمندان بزرگ سنی نیز به همین مطلب اشاره کرده‌اند. قرطبی، مفسر پرآوازه اهل سنت برای اثبات عصمت پیامبران این گونه استدلال کرده است:
وقال جمهور من الفقهاء من أصحاب مالک وأبی حنیفة والشافعی: إنهم معصومون من الصغایر کلها کعصمتهم من الکبایر أجمعها لأنا أمرنا بأتباعهم فی أفعالهم وآثارهم وسیرهم أمرا مطلقا من غیر التزام قرینة فلو جوزنا علیهم الصغایر لم یمکن الأقتداء بهم إذ لیس کل فعل من أفعالهم یتمیز مقصده من القربة والإباحة أو الحظر أو المعصیة ولا یصح أن یؤمر المرء بأمتثال أمر لعله معصیة
جمهور فقها از طرفداران مالک، ابوحنیفه و شافعی گفته‌اند: پیامبران از تمام گناهان صغیره معصوم هستند؛ همان طوری که از تمام گناهان کبیره معصوم هستند؛ چرا که خداوند به صورت مطلق به ما دستور داده است که از کردار، آثار و روش آنها پیروی کنیم و هیچ قرینه‌ای بر خلاف آن نیز نیاورده است؛ پس اگر انجام صغیره برای آنها جایز باشد، پیروی از آنها ممکن نیست؛ چرا که در این صورت ممکن است هر فعلی از افعال آنها ممکن است به قصد قربت باشد، یا عملی است مباح، مکروه و یا حرام و سزاوار نیست که خداوند ما را به امتثال از امری دستور دهد که احتمال معصیت در آن وجود دارد.
الأنصاری القرطبی، ابوعبد الله محمد بن أحمد (متوفای۶۷۱هـ)، الجامع لأحکام القرآن، ج۱، ص۳۰۸، ناشر: دار الشعب – القاهرة.
بنابراین، اگر اطاعت مطلق از امام واجب است؛ پس باید معصوم نیز باشند تا اطاعت مطلق از آنها امکان پذیر باشد.
امام، اسوه مردم است
امام، همانند پیامبر، اسوه تربیتی مردم و مربیان بشر هستند؛ حال اگر معصوم نباشند و رفتارشان بر خلاف گفتارشان باشد، هرگز نمی‌توانند برای دیگران اسوه باشند. در نتیجه رفتار و گفتار آنها هرگز سبب تربیت مردم نشده و تمام نقشه‌ها و هدف‌های تربیتی آنها در جامعه عقیم خواهند ماند؛ زیرا درست است که گفتار نیک نیز تأثیر خود را در تربیت مردم دارد؛ اما به قول معروف «دو صد گفته نیرزد به نیم کردار».
نکته دیگر این که: اگر پیامبر و امام معصوم نباشند، ممکن است بر خلاف گفته‌های خود عمل نموده و بین گفته و کردار آنها هماهنگی وجود نداشته باشد؛ در حالی که خداوند در قرآن کریم، عدم هماهنگی بین گفتار و کردار را گناه بزرگ شمرده و سبب خشم خود دانسته است، آن جا که میفرماید:
یَأَیهَُّا الَّذِینَ ءَامَنُواْ لِمَ تَقُولُونَ مَا لَا تَفْعَلُونَ. کَبرَُ مَقْتًا عِندَ اللَّهِ أَن تَقُولُواْ مَا لَا تَفْعَلُون. الصف ۲ ـ ۳.
ای کسانی که ایمان آوردهاید! چرا سخنی میگویید که عمل نمیکنید؟! نزد خدا بسیار موجب خشم است که سخنی بگویید که عمل نمیکنید!
حال چگونه ممکن است که خداوند کسی را برای هدایت مردم انتخاب کند که عملکرد او مایه خشم خداوند شود؟
سید مرتضی در این باره می‌گوید:
وإذا ثبت أنه الإمام المستخلف علی الأمة، ثبت أنه معصوم، لأن العقول قد دلت علی أن الإمام لا بد من أن یکون معصوما لا یجوز تخطیه من الخط ما جاز علی رعیته....
وقتی ثابت شود که امام برای خلافت بر امت انتخاب شده است، ثابت می‌شود که او معصوم است؛ چرا که عقل‌ها دلالت می‌کند که باید باید معصوم باشد و جایز نیست که او از مسیری که برای رعیت خود معین کرده است، خارج شود.
المرتضی علم الهدی، ابوالقاسم علی بن الحسین بن موسی بن محمد بن موسی بن إبراهیم بن الإمام موسی الکاظم علیه السلام (متوفای۴۳۶هـ)، رسایل المرتضی، ج۳ ص۹۰، تحقیق: تقدیم: السید أحمد الحسینی / إعداد: السید مهدی الرجایی، ناشر: دار القرآن الکریم – قم، ۱۴۰۵هـ.
از این رو، پیامبر و امام باید معصوم از هرگونه گناه و خطا باشند و رفتار و کردار آنها بایکدیگر مطابقت داشته باشد و گرنه هدف‌های تربیتی آنها هرگز در جامعه محقق نشده و نمی‌توانند برای دیگران اسوه باشند.
برهان بطلان تسلسل
دلیل دیگر بر وجوب عصمت امام، بطلان تسلسل است. تقریر این برهان به این صورت است که دلیل نیاز مردم به وجود و نصب امام از جانب خداوند، خطاپذیری مردم است.
به عبارت دیگر: بر طبق قاعده لطف مقرب، «وجود امام لطفی است که مکلف را به انجام طاعت نزدیک و از ارتکاب معصیت دور می‌کند»؛ چنانچه علامه حلی در این باره می‌گوید:
اللطف هو ما یکون المکلف معه أقرب إلی فعل الطاعة وأبعد من فعل المعصیة.
لطف آن است که مکلف با وجود آن به انجام طاعت نزدیک و از انجام معصیت دور می‌شود.
الحلی الأسدی، جمال الدین أبو منصور الحسن بن یوسف بن المطهر (متوفای ۷۲۶هـ)، کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، ص۴۴۴، تحقیق و تصحیح: الشیخ حسن حسن زاده الآملی، ناشر: مؤسسة النشر الاسلامی التابعة لجماعة المدرسین ـ قم، ۱۴۱۷هـ.
حال اگر خود امام معصوم از خطا و معصیت نباشد، خود نیاز به وجود امام دیگری دارد و آن امام نیز نیاز به وجود امام دیگر و... که منجر به تسلسل می‌شود و تسلسل از دیدگاه عقلا باطل است.
شیخ طوسی در این باره می‌گوید:
(فی صفات الإمام) یجب أن یکون الإمام معصوما من القبایح والاخلال بالواجبات، لأنه لو لم یکن کذلک لکانت علة الحاجة قایمة فیه إلی إمام آخر، لأن الناس إنما احتاجوا إلی إمام لکونهم غیر معصومین، ومحال أن تکون العلة حاصلة والحاجة مرتفعة، لأن ذلک نقص العلة. ولو احتاج إلی إمام لکان الکلام فیه کالکلام فی الإمام الأول، وذلک یؤدی إلی وجود أیمة لا نهایة لهم أو الانتهاء إلی إمام معصوم لیس من ورایه إمام، وهو المطلوب.
واجب است که امام از انجام زشتی‌ها و ترک واجبات معصوم باشد؛ چرا که اگر این گونه نباشد، عدم عصمت او علت است برای نیاز به انتصاب امام دیگری؛ چرا که مردم به این دلیل به امام نیاز دارند که خودشان معصوم نیستند و محال است که علت باشد و معلول وجود نداشته باشد. و اگر خود امام به امام دیگر نیاز داشته باشد، همین سخن در باره امام دوم نیز تکرار می‌شود، که نتیجه آن امامانی است که پایانی برای آنها نیست (تسلسل پیش می‌آید) یا امام معصوم است که بعد از او امام نیست و همین مطلوب ما است.
الطوسی، الشیخ ابوجعفر، محمد بن الحسن بن علی بن الحسن (متوفای۴۶۰هـ)، الاقتصاد، ص۱۸۹، ناشر: منشورات مکتبة جامع چهلستون ـ تهران، ۱۴۰۰هـ
و علامه حلی در این باره می‌گوید:
اختلف المسلمون فی: أن الإمام هل یجب أن یکون معصوما أم لا؟ فذهب بعضهم: إلی وجوب ذلک. ومنع منه آخرون: وجوزوا إمامة الفاسق.
والحق: الأول. لأن الحاجة إلی الإمام إنما هی ردع الظالم عن ظلمه، والفاسق عن معصیته، فلو جاز علیه ذلک، لافتقر إلی إمام آخر وتسلسل وهو محال.
مسلمانان در این مسأله اختلاف دارد که: آیا واجب است که امام معصوم باشد یا خیر؟ برخی اعتقاد دارند که واجب است. و برخی دیگر این مطلب را قبول ندارند و امام فاسق را نیز جایز دانسته‌اند.
دیدگاه حق، همان دیدگاه اول است؛ چرا که فلسفه نیاز به امام دور کردن ظالم از ظلم و فاسق از معصیت است و اگر این اعمال برای خود او جایز باشد، خود به امام دیگر نیاز دارد و نتیجه آن تسلسل است و تسلسل محال است.
الحلی الأسدی، جمال الدین أبو منصور الحسن بن یوسف بن المطهر (متوفای ۷۲۶هـ)، الرسالة السعدیة، ص۸۱، تحقیق: عبد الحسین محمد علی بقال، ناشر: کتابخانه عمومی حضرت آیة الله العظمی مرعشی نجفی ـ قم، الطبعة: الأولی،۱۴۱۰هـ
و در کتاب دیگرش می‌گوید:
أن الإمام لو لم یکن معصوما لزم التسلسل، والتالی باطل فالمقدم مثله، بیان الشرطیة أن المقتضی لوجوب نصب الإمام هو تجویز الخطأ علی الرعیة، فلو کان هذا المقتضی ثابتا فی حق الإمام وجب أن یکون له إمام آخر ویتسلسل أو ینتهی إلی إمام لا یجوز علیه الخطأ فیکون هو الإمام الأصلی.
اگر امام معصوم نباشد، تسلسل پیش می‌آید و تالی (تسلسل) باطل است؛ پس مقدم (عدم عصمت) همانند آن باطل خواهد بود. بیان ملازمه این است که: فلسفه وجوب نصب امام، جایز الخطا بودن مردم است و اگر این ملازمه در باره امام نیز ثابت باشد، واجب است که برای او نیز امام دیگری باشد که در نتیجه یا منجر به تسلسل خواهد شد یا به امامی منتهی می‌شود که خطا برای او جایز نباشد؛ پس او اما اصلی خواهد بود.
الحلی الأسدی، جمال الدین أبو منصور الحسن بن یوسف بن المطهر (متوفای ۷۲۶هـ)، کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، ص۴۹۲، تحقیق و تصحیح: الشیخ حسن حسن زاده الآملی، ناشر: مؤسسة النشر الاسلامی التابعة لجماعة المدرسین ـ قم، ۱۴۱۷هـ.
در یک کلام اگر امام اهل خطا و گناه باشد، نیازمند امام دیگری است که در این صورت یا باید به امام معصوم ختم شود که مطلوب ما است یا منجر به تسلسل شود که از نظر عقلا مردود است.
لزوم اتمام حجت
امام، حجت خداوند بر روی زمین است، اگر امام معصوم نباشد، حجت خداوند بر مردم تمام نخواهد شد؛ در حالی که بازخواست مردم در قیامت مستلزم اتمام حجت بر آنها است.
به عبارت دیگر، خداوند اگر بخواهد کسی را عقاب کند باید زبان عذر او را کوتاه کرده باشد و اگر چنین نکند، عقلا عقاب و عتاب کردن کسی به خاطر انجام ندادن فرامین الهی، صحیح نیست؛ زیرا آن بنده نیز می‌تواند عذر بیاورد که اگر من فلان دستور را انجام ندادم، امام که خود حافظ دین و شریعت و خلیفه تو در روی زمین بود، انجام نداد به همین دلیل حجت بر من تمام نشد و من فکر کردم که انجام آن لازم نیست و گر نه خود امام که مجری احکام الهی است باید آن را انجام می‌داد.
بنابراین، امام باید از هرگونه گناه، خطا، نسیان و سهو معصوم باشد تا حجت بر مردم تمام شود و اگر با وجود چنین امام معصومی مردم به دستورات و حدود الهی که از طریق همان امام ابلاغ و اجرا می‌شود عمل نکنند، آن وقت زبان عذرشان کوتاه است و خداوند می‌تواند از او بازخواست کند.
البته دلایل دیگری همچون، قاعده لطف، قاعده عدم تسلسل و... نیز برای اثبات عصمت اقامه شده است که دوستان عزیز را به کتاب‌های مفصل ارجاع می‌دهیم.
دیدگاه علمای شیعه در باره عصمت
طبق دلایلی که گذشت، تمام شیعیان در طول تاریخ به عصمت اهل بیت علیهم السلام اعتقاد راسخ داشته‌اند. بزرگان شیعه نیز تصریح کرده‌اند که تمام شیعان بر این مطلب اتفاق دارند. ما به جهت اختصار به گفته چند تن از این بزرگواران اکتفا می‌کنیم.
شیخ صدوق (متوفای۳۸۱هـ):
شیخ صدوق از قدیمی‌ترین دانشمندان شیعه در باره عصمت ائمه علیهم السلام می‌نویسد:
واعتقادنا فیهم: أنهم أولوا الأمر الذین أمر الله تعالی بطاعتهم... وأنهم معصومون من الخطأ والزلل. وأنهم الذین أذهب الله عنهم الرجس وطهرهم تطهیرا. وأن لهم المعجزات والدلایل. وأنهم أمان لأهل الأرض، کما أن النجوم أمان لأهل السماء.
اعتقاد ما (شیعیان) در باره ائمه علیهم السلام این است که: آنها همان «اولی الأمر»ی هستند که خداوند دستور به اطاعت از آنها را داده است، همچنین ما اعتقاد داریم که آنها از هر گونه خطا و لغزش معصومند و آنها کسانی هستند که خداوند هر گونه پلیدی را از آنها زدوده و آنها را پاک و پاکیزه کرده است. ما اعتقاد داریم که آنها دارای معجزه و دلیل هستند، آنها امان اهل زمنین هستند؛ همان طوری که ستارگان امان اهل آسمانند.
الصدوق، ابوجعفر محمد بن علی بن الحسین (متوفای۳۸۱هـ)، الاعتقادات فی دین الإمامیة، ص۹۴، تحقیق: عصام عبد السید، ناشر: دار المفید للطباعة والنشر والتوزیع ـ بیروت، الطبعة: الثانیة، ۱۴۱۴هـ
و در ادامه در بحث عصمت می‌نویسد:
اعتقادنا فی الأنبیاء والرسل والأیمة والملایکة صلوات الله علیهم أنهم معصومون مطهرون من کل دنس، وأنهم لا یذنبون ذنبا، لا صغیرا ولا کبیرا، ولا یعصون الله ما أمرهم، ویفعلون ما یؤمرون. ومن نفی عنهم العصمة فی شی من أحوالهم فقد جهلهم.
اعتقاد ما در باره انبیا، رسولان، ائمه و ملایکه که درود خداوند بر آنها باد، این است که آنها از هر گونه پلیدی معصوم و پاک هستند. و آنها گناهی؛ چه کبیره و چه صغیره انجام نمی‌دهند، هرگز از دستوراتی که خداوند داده به آنها داده است سرپیچی نکرده و تمام فرامین را انجام داده‌اند. و کسانی که عصمت را از آنها در هر یک از حالاتشان نفی می‌کنند، به درستی که آنها جاهل هستند.
الصدوق، ابوجعفر محمد بن علی بن الحسین (متوفای۳۸۱هـ)، الاعتقادات فی دین الإمامیة، ص۹۶، تحقیق: عصام عبد السید، ناشر: دار المفید للطباعة والنشر والتوزیع ـ بیروت، الطبعة: الثانیة، ۱۴۱۴هـ
شیخ مفید (متوفای۴۱۳هـ)
شیخ مفید رضوان الله تعالی علیه، یکی دیگر از بزرگان تاریخ شیعه در باره عصمت می‌نویسد:
ویجب علی کل مکلف أن یعرف إمام زمانه، ویعتقد إمامته وفرض طاعته، وأنه أفضل أهل عصره وسید قومه، وأنهم فی العصمة والکمال کالأنبیاء علیهم السلام
بر هر مکلفی واجب است که امام زمانش را بشناسد و اعتقاد به امامت و وجوب اطاعت از او را داشته باشد، و نیز واجب است که اعتقاد داشته باشد، امام، برترین فرد زمان خود و آقای قومش است و آنها همانند انبیاء، معصوم و انسان کامل هستند.
الشیخ المفید، محمد بن محمد بن النعمان ابن المعلم أبی عبد الله العکبری البغدادی (متوفای۴۱۳ هـ)، المقنعة، ص۳۲، تحقیق و نشر: مؤسسة النشر الإسلامی التابعة لجماعة المدرسین ـ قم، الطبعة: الثانیة، ۱۴۱۰ ه
و در دیگر کتابش می‌گوید:
واتفقت الإمامیة علی أن إمام الدین لا یکون إلا معصوما من الخلاف لله تعالی، عالما بجمیع علوم الدین، کاملا فی الفضل، باینا من الکل بالفضل علیهم فی الأعمال التی یستحق بها النعیم المقیم.
امامیه، اتفاق دارند بر این که امام باید از مخالفت با خداوند تعالی معصوم باشد و عالم به تمام علوم دین باشد و...
الشیخ المفید، محمد بن محمد بن النعمان ابن المعلم أبی عبد الله العکبری البغدادی (متوفای۴۱۳ هـ)، أوایل المقالات، ص۴۰، تحقیق: الشیخ ابراهیم الأنصاری، ناشر: دار المفید للطباعة والنشر والتوزیع ـ بیروت، الطبعة: الثانیة، ۱۴۱۴هـ.
سید مرتضی (متوفای۴۳۶هـ)
سید مرتضی، نیز در باره عصمت و این که تمام علمای پیرو اهل بیت همین اعتقاد را دارند، می‌نویسد:
لأنا نعلم ضرورة أن کل عالم من علماء الإمامیة یذهب إلی أن الإمام یجب أن یکون معصوما منصوصا علیه، وإن لم نعلم کل قایل بذلک وذاهب إلیه بعینه واسمه ونسبه.
... زیرا به به صورت بدیهی می‌دانیم که هر عالمی از علمای امامیه، این اعتقاد را داند که واجب امام معصوم و منصوص باشد؛ اگر چه تمام قایلان آن را به صورت تک تک با اسم و نسب نمی‌شناسیم.
المرتضی علم الهدی، ابوالقاسم علی بن الحسین بن موسی بن محمد بن موسی بن إبراهیم بن الإمام موسی الکاظم علیه السلام (متوفای۴۳۶هـ)، رسایل المرتضی، ج۲ ص۳۶۸، تحقیق: تقدیم: السید أحمد الحسینی / إعداد: السید مهدی الرجایی، ناشر: دار القرآن الکریم – قم، ۱۴۰۵هـ.
شیخ طوسی (متوفای۴۶۰هـ)
شیخ طوسی، معروف به شیخ الطایفه نیز در کتاب‌های متعددش بر عصمت ائمه علیهم السلام تأکید کرده است که ما به یک نمونه اشاره می‌کنیم. وی در کتاب الرسایل العشر می‌نویسد:
مسألة: الإمام علیه السلام معصوم من أول عمره إلی آخره فی أقواله وأفعاله وتروکه عن السهو والنسیان، بدلیل أنه لو فعل المعصیة لسقط محله من القلوب، ولو جاز علیه السهو والنسیان لارتفع الوثوق بإخباراته، فتبطل فایدة نصبه.
امام، کسی است که از اول عمر تا آخر آن معصوم است؛ چه در گفتار و چه در آن چه انجام می‌دهد یا ترک می‌کند و نیز از سهو و فراموشی معصوم است؛ به دلیل این که اگر امام معصیتی انجام دهد، جایگاهش را در قلب مردم از دست می‌دهد، و نیز اگر سهو و نسیان برای او جایز باشد، اعتماد به گفتار آنها از بین می‌رود و در نتیجه فایده نصب آنها باطل خواهد شد.
الطوسی، الشیخ ابوجعفر، محمد بن الحسن بن علی بن الحسن (متوفای۴۶۰هـ)، الرسایل العشر، ص۹۸، ناشر: مؤسسة النشر الإسلامی التابعة لجماعة المدرسین ـ قم.
تا این جا با استناد به آیات قرآن، روایات اهل بیت علیهم السلام و دلالت عقل، ثابت شد که ائمه علیهم السلام از هر گونه، گناه، خطا، سهو و نسیان معصوم و پاک هستند.
در ادامه به یکی از شبهاتی که منکران عصمت مطرح و آن را در بوق و کرنا کرده‌اند می‌پردازیم
سایت موسسه حضرت ولیعصر عجل الله تعالی فرجه الشریف
